پرسش:
آیا ترجمه آزاد دروغ محسوب نمی شود؟ می توان قرآن و یا روایات را ترجمه آزاد کرد؟
پاسخ:
ترجمه آزاد و یا مفهومی ترجمه ای است که در آن مفهوم اصلی مولف حفظ می شود اما در قالب جدید به همراه حذف و اضافاتی از مترجم منتقل می شود.
ترجمه آزاد محاسن و معایبی دارد. عیب ترجمه آزاد غیر قابل استناد و اعتماد بودن به عنوان گفته مولف اصلی است. چراکه قلم مترجم نیز به متن اضافه شده است. اما محاسنی نیز برای این ترجمه وجود دارد که باعث شده برخی ترجمه ها از این سنخ باشد. دلائل روی آوری به ترجمه آزاد روان سازی ترجمه و آسان سازی انتقال مفهوم متن اصلی است. چرا که ترجمه تحت اللفظی معمولا ترجمه روانی نخواهد شد. زیرا اولا در همه موارد نمی توان برای کلمات زبان مبدء معادل دقیقی در زبان مقصد یافت و ثانیا جایگزینی دقیق معادل ها معمولا ساختار متن اصلی را می شکند.
ترجمه آزاد نوعی اثر هنری و یا علمی تلفیقی است که در آن هم از دستمایه های مولف اصلی بهره گرفته شده است و هم از افزوده های مترجم. بنابراین اگر مترجم ادعای ترجمه تحت اللفظی را نداشته باشد و به خواننده نیز اعلام شود که ترجمه به صورت آزاد صورت گرفته است دروغ و فریب محسوب نمی شود.
تاریخ ترجمه قرآن تاریخ پر فراز و نشیبی است. در قرون اخیر ترجمه قرآن با مخالفت های زیادی روبرو شد. دلیل مخالفین هم این مسئله بود که ترجمه هر اندازه هم که قوی و خوب باشد نمی تواند به صورت صد در صدی متن مبدأ را در متن مقصد منعکس کند. ترجمه مغرضانه برخی از مستشرقین نیز در این مخالفت بی تاثیر نبوده است. اما ترویج اسلام در کشورهای مختلف و نیاز مردم با زبان های مختلف به آشنایی و ارتباط با قرآن همه را نسبت به لزوم ترجمه قرآن مجاب و متقاعد کرد. اما ترجمه قرآن نیز روش ها و انواع مختلفی میتواند داشته باشد که رویکرد یکسانی نسبت به آنها وجود ندارد.
در مورد جواز ترجمه تفسیری کمترین تردید وجود دارد. چرا که تفسیر پل ارتباط به معانی قرآن کریم است و به خاطر اضافه شدن عنصر تفسیر و انتساب ترجمه تفسیری به مفسّر انتظار صحت و تطابق صد در صدی با قرآن کریم وجود ندارد.
نقطه مقابل آن ترجمه تحت اللفظی قرار دارد که سعی میکند بیشترین وفاداری را به زبان مبدأ نشان دهد و معادل لفظ به لفظ کلمات را کنار هم قرار داده به عنوان ترجمه ارائه دهد. اگرچه در ظاهر به نظر می رسد چنین روشی در ترجمه قرآن کریم میتواند آن را از تحریف معنایی به دور نگاه دارد اما بالعکس شاید بدترین نوع ترجمه باشد. چراکه بسیاری از کلمات معادل دقیقی در زبان دیگر ندارند. علاوه بر اینکه ترجمه لفظ به لفظ زیبایی های ادبی قرآن را نیز از بین می برد.
در این میان ترجمه آزاد روش دیگری برای ترجمه قرآن است. اگر ترجمه آزاد را به معنای وفاداری کامل به مضمون و انعطاف در استفاده از کلمات بدانیم شاید بهترین نوع ترجمه باشد. به این معنا که مترجم هیچ مفهوم و مضمونی را به قرآن تحمیل نکند و هیچ مفهومی را نیز از آن نکاهد. اما معیارش در انتخاب واژه ها و تقدیم و تاخیر آنها انتقال حداکثری معانی و حفظ زیبایی کلام وحی باشد نه معادل بودن صرف با کلمات قرآن.
اما اگر ترجمه آزاد را به همراه اضافاتی از مترجم معنا کنیم چنانچه این اضافات در توضیح و تبیین مراد الهی باشد ملحق به ترجمه تفسیری میشود و اگر معانی جدیدی باشد که از خود مترجم به آن اضافه میشود جایز نخواهد بود.