پرسش:
برای رد کردن خواستگار، به منظور جلوگیری از ناراحت شدن، می توانیم به دروغ بگوییم که جواب استخاره بد بوده؟
پاسخ: دروغ در تمام ادیان الهی از جمله اسلام، بسیار زشت و قبیح شمرده شده است. به طوریکه که امام باقر (عليه السلام) فرمودند: «إنَّ اللّهَ عَزَّ و جلَّ جَعَلَ لِلشَّرِّ أقفالاً و جَعَلَ مَفاتِيحَ تِلكَ الأقفالِ الشَّرابَ؛ و الكَذِبُ شَرٌّ مِنَ الشَّرابِ»؛ خداوند عزّ و جلّ براى بدى قفلهايى نهاده و كليد همه اين قفلها را شراب قرار داده است؛ و دروغ بدتر از شراب است. (۱)
اما گاهی اوقات ممکن است شرایطی به وجود آید که صداقت با مصلحت تعارض پیدا کرده و با راستگویی مفسده بزرگی ایجاد شود. در این شرایط خداوند به بندگانش اجازه می دهد که مصلحت بزرگتر را در نظر گرفته و واقعیت را پنهان کنند. البته منظور از مفسده، مشکلات و ناراحتی های کوچکی که گاهی بین مردم به وجود می آید نیست؛ بلکه مواردی که در روایات بیان شده، مصالح بزرگی مثل نجات جان انسان بیگناه، دفع ظلم و یا ایجاد صلح و دوستی بین مومنین است.
امام صادق (علیه السلام) فرمودند: «الكِذبُ مَذمومٌ إلاّ في أمرَينِ: دَفعِ شَرِّ الظَّلَمَةِ و إصلاحِ ذاتِ البَين»؛ دروغ نكوهيده است، مگر در دو جا: دور كردن شر ستمگران و آشتى دادن ميان مسلمانان. (۲)
دروغگویی در منابع دینی به قدری نکوهیده است که حتی در موارد جواز هم توصیه کرده اند که به جای دروغِ صریح، از «توریه» استفاده شود. «توریه» جمله ی دو پهلویی ست که گوینده از آن معنای خاصی را که حقیقت است اراده می کند، اما ظاهرِ جمله به گونه ای ست که شنونده، معنای دیگری را متوجه می شود که حقیقت ندارد. مثلا وقتی کسی از ما می پرسد که «فلانی در مورد من چنین حرفی زده»؟ ما می توانیم در جواب بگوییم «چرا چنین فکری می کنی؟ مگر ممکن است فلانی چنین چیزی در مورد شما گفته باشد؟!» با این جواب، شنونده حس می کند که چنین حرفی زده نشده؛ در حالیکه گوینده واقعیت را بیان نکرده.
اینها موارد جواز دروغ بود و همانطور که عرض شد، در مواردی می توان استفاده کرد که مصلحت بزرگی در میان باشد. به نظر نمی رسد که ناراحت شدن خواستگار، مصلحت بزرگی باشد؛ چون اولا خواستگار باید توجه داشته باشد که پنجاه درصد ممکن است پاسخ منفی دریافت کند؛ و ثانیا حتی اگر ناراحت شود، یک کدورت جزئی و چند روزه است و مفسده ی بزرگی نیست.
پی نوشت ها:
۱. محمدی ری شهری، محمد؛ میزان الحکمه؛ مترجم شیخی، حمیدرضا؛ موسسه علمی فرهنگی دارالحدیث؛ قم ۱۳۸۹؛ ج ۵، ص ۵۰۳
۲. همان؛ ج ۱۰، ص 79