پرسش:
بعضی وقت ها خدا نعمتی نصیب انسان میکند ولی نمی دانم خوش بین باشم یا بدبین. چون ممکن است این نعمت برای این باشد که انسان در خوشحالی بماند و نفهمد که راه را اشتباه می رود.
پاسخ:
در ابتدا به نکته ای درباره حسن ظن و سوء ظن به خداوند بیان کنم. به طور کلی تعامل خداوند با ما تا حد زیادی بسته به نگاه ما به اوست. امام رضا(علیه السلام) میفرماید:
«أَحْسِنِ الظَّنَّ بِاللَّهِ فَإِنَّ اللَّهَ عَزَّ وَ جَلَّ يَقُولُ أَنَا عِنْدَ ظَنِ عَبْدِيَ الْمُؤْمِنِ بِي إِنْ خَيْراً فَخَيْراً وَ إِنْ شَرّاً فَشَرّا؛ گمان خويش را به خداوند نيكو كن زيرا خداوند عزّ و جلّ می فرمايد: من همراه گمان بنده ام می باشم، اگر گمان نيك به من دارد من در باره او نيكى خواهم و عاقبتش را به خير می گردانم و چنانچه گمان بد دارد من نيز مطابق انديشه اش در باره او رفتار می كنم.»(1)
بنابراین همیشه سعی کنید به خداوند و کارهای او در زندگیتان خوش بین باشید.
به طور کلی نعمت های خداوند چند جنبه ممکن است پیدا کند که عبارت اند از نعمت های ابتدائی، استحقاقی، ابتلائی و استدراجی.
نعمت های ابتدائی نعمت هایی هستند که ابتدائا از طرف خداوند و بدون هیچ استحقاقی از طرف بنده نصیب او میشود. انسان غرق در نعمت های مادی و معنوی خدای متعال پا به عرصه وجود می گذارد. «وَ إِنْ تَعُدُّوا نِعْمَةَ اللَّهِ لا تُحْصُوها؛ اگر بخواهید نعمت های خداوند را به شماره درآورید نخواهید توانست.»(2)
نعمت های استحقاقی نعمت هایی هستند که به عنوان پاداش وعده داده شده در برابر انجام عملی نصیب بنده خواهند شد. در آیات و روایات در میان بسیاری از اعمال نیک و نعمت ها روابط پیدا و پنهانی به تصویر کشیده شده است. «وَ لَوْ أَنَّ أَهْلَ الْقُرى آمَنُوا وَ اتَّقَوْا لَفَتَحْنا عَلَيْهِمْ بَرَكاتٍ مِنَ السَّماءِ وَ الْأَرْض؛ اگر مردم ایمان بیاورند و تقوا پیشه کنند ابواب برکات زمین و آسمان را بر روی آنها خواهیم گشود.»(3)
نعمت های ابتلائی نعمت هایی هستند که به عنوان آزمایش و امتحان نصیب بنده میشود و تداوم و محرومیت از آن وابسته به عملکرد بنده و نوع استفاده او از آن نعمت است. «لَئِنْ شَكَرْتُمْ لَأَزيدَنَّكُمْ وَ لَئِنْ كَفَرْتُمْ إِنَّ عَذابي لَشَديد؛ اگر شکر بجا آورید نعمت شما را زیاد میکنم و اگر کفران بورزید عذاب من شدید خواهد بود.»(4)
نعمت های استدراجی نعمت هایی هستند که در ظاهر نعمت و در واقع بلا هستند. این نعمت ها که تنها از نوع مادی و موقتی و دنیوی است نصیب کسی می شود که به خاطر اصرار در کفر و گناه لیاقت هدایت از طریق تنبیه و تلنگر را از دست داده است و خداوند او را در غفلت و نعمت دنیا غرق میکند. «وَ الَّذينَ كَذَّبُوا بِآياتِنا سَنَسْتَدْرِجُهُمْ مِنْ حَيْثُ لا يَعْلَمُون؛ کسانی را که آیات ما را تکذیب کردند به تدریج و به نحوی که متوجه نشوند(با افزایش نعمت) هلاک خواهیم کرد.»(5)
مومن همیشه به خداوند خوش بین است اما این خوش بینی به این معنا نیست که همه آنچه در حق ما اتفاق می افتد را حمل بر نعمت کنیم. چراکه ممکن است دلیل محرومیت از نعمت و گرفتار شدن به نقمت خودمان باشیم و خداوند به عدالتش با ما برخورد کرده باشد.
نعمت های ابتلائی خداوند که برای امتحان بنده است در واقع هم نعمت اند چراکه زمینه ساز رشد و تعالی انسان را فراهم میکنند. بنابراین امتحان بودن نعمت نیز میتواند امید به زیاد شدن و تداوم نعمت و رشد و تعالی را در بنده ایجاد کند و جای بدبینی به خداوند نیست.
تشخیص انواع نعمت از یکدیگر با ارزیابی و محاسبه نفس امکان پذیر است. به عنوان نمونه برای تشخیص نعمت های استدراجی امیر المومنین(علیه السلام) میفرمایند: «إِذَا رَأَيْتَ رَبَّكَ سُبْحَانَهُ يُتَابِعُ عَلَيْكَ نِعَمَهُ وَ أَنْتَ تَعْصِيهِ فَاحْذَرْه؛ وقتی میبینی خداوند سبحان نعمت های خود را یکی پس از دیگری بر تو فرو می فرستد اما تو در حال معصیت و گناه هستی مراقب باش!»(6)
حضرت نشانه نعمت های استدراجی را نعمت و گناه توامان میداند.
پی نوشتها:
1. کلینی، محمد بن یعقوب(329 ق)الکافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ج2، ص72.
2. نحل، 18.
3. اعراف، 96.
4. ابراهیم، 7.
5. اعراف، 182.
6. شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج البلاغه، محقق: صبحی صالح، هجرت، قم، ص472.
http://askdin.com/comment/1032352#comment-1032352