پرسش:
آیا آیه 27 فصلت و 160 انعام، در خصوص جزای عمل، با یکدیگر در تضادند؟
«فَلَنُذِيقَنَّ الَّذِينَ كَفَرُوا عَذَابًا شَدِيدًا وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ»؛ و قطعا كسانى را كه كافر شده اند عذابى سخت مى چشانيم و حتما آنها را به بدتر از آنچه میکرده اند جزا مى دهيم. (فصلت/27)
«مَنْ جَاءَ بِالْحَسَنَةِ فَلَهُ عَشْرُ أَمْثَالِهَا وَمَنْ جَاءَ بِالسَّيِّئَةِ فَلَا يُجْزَى إِلَّا مِثْلَهَا وَهُمْ لَا يُظْلَمُونَ»؛ هر كس كار نيكى بياورد ده برابر آن [پاداش] خواهد داشت و هر كس كار بدى بياورد جز مانند آن جزا نيابد و بر آنان ستم نرود.(انعام/160)
پاسخ:
در خصوص آیه شریفه 27 فصلت چند نکته قابل ذکر است :
نکته اول:
ظاهرا ترجمه ای که بکار گرفتید، ترجمه دقیقی نیست زیرا هم با آیه دیگر قرآن در تعارض قرار خواهد گرفت(همانگونه که شما به یک موردش اشاره کردید) و هم سایر ترجمه ها و مفسران، آیه را به گونه دیگری ترجمه و شرح کرده اند. به عنوان مثال به ترجمه های ذیل از آیه شریفه دقت کنید:
انصاریان: به یقین کافران را عذابی سخت می چشانیم، و بی تردید آنان را بر پایه بدترین اعمالی که همواره مرتکب می شدند، کیفر می دهیم.
خرمشاهی: پس به كافران عذابى سخت بچشانيم، و بر وفق بدترين كارى كه كرده اند ايشان را جزا دهيم
مکارم شیرازی: به طور مسلم به كافران عذاب شديدي ميچشانيم، و آنها را به بدترين اعمالي كه انجام ميدادند جزا مي‌دهيم.
نکته دوم:
در تفسیر آیه مورد سوال نیز همین ترجمه، مبنا قرار گرفته و با توجه به عملکرد دائمی کفار که در آیه قبل مطرح شده (1) مفسران اینگونه توضیح داده اند:
« (و آنها را به بدترين اعمالى كه انجام مى دادند كيفر مى دهيم ) « و لنجزينهم اسوء الذى كانوا يعملون»
چه عملى بدتر از كفر و شرك، و انكار آيات الهى، و مانع شدن مردم از شنيدن سخنان حق است؟
با اين كه مجازات همه اعمال خود را خواهند ديد چرا تنها روى« اسوء»(بدترين آنها) تكيه شده است؟
اين تعبير ممكن است به خاطر اين باشد كه موضوع مجازات را با تاكيد و تهديد جدى ترى روشن سازد، و نيز اشاره اى باشد به مانع شدن مردم از شنيدن صداى پيامبر(صلى اللّه عليه و آله و سلّم ) بزرگ خدا.
تعبير به «كانوا يعملون» دليل بر اين است كه بيشتر روى اعمالى تكيه مى شود كه پيوسته آن را ادامه مى دادند، و به عبارت ديگر يك لغزش دفعى نبوده بلكه يك برنامه هميشگى براى آنها بوده است.»(2)
مرحوم طبرسی در مجمع البیان هم «أَسْوَأَ الَّذِي» را(بدترین عمل) ترجمه و بر این اساس توضیح میدهند:
«وَلَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذِي كَانُوا يَعْمَلُونَ»؛و آنان را در برابر زشت ترين گناهانشان كه شرك و حق ستيزى و بيدادگرى است به بدترين سزا كيفر خواهيم داد.
دليل بيان بدترين و زشت ترين كارهاى شرك گرايان درآيه، به خاطر آن است كه نهايت درجه عذاب و كيفرى كه براى آنان مقرر شده است، بيان گردد.(3)
و آیت الله جوادی آملی نیز در تفسیر این آیه همین ترجمه را برگزیده اند:
« «فَلَنُذيقَنَّ الَّذينَ كَفَرُوا عَذاباً شَديداً وَ لَنَجْزِيَنَّهُمْ أَسْوَأَ الَّذي كانُوا يَعْمَلُونَ»؛ بدترين كارِ آنها را ما پاداش مي‌دهيم! وقتي بدترين كار آنها را پاداش بدهند، كارهاي كمتر هم زيرمجموعه همان قرار مي‌گيرد.»(4) پی نوشت ها:1. در آیه 26 سوره مبارکه فصلت به سد کردن راه هدایت مردم با ایجاد سرو صدا و هوچیگری هنگام ابلاغ آیات توسط رسول خدا(صلی الله علیه وآله) به عنوان عملکرد این گروه، تصریح شده است: «وَقَالَ الَّذِينَ كَفَرُوا لَا تَسْمَعُوا لِهَذَا الْقُرْآنِ وَالْغَوْا فِيهِ لَعَلَّكُمْ تَغْلِبُونَ»؛ و كسانى كه كافر شدند گفتند به اين قرآن گوش مدهيد و سخن لغو در آن اندازيد شايد شما پيروز شويد(فصلت/26)
2. مکارم شیرازی، تفسير نمونه، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1371، چاپ دهم، ج20، ص266.
3. طبرسی، مجمع البیان، به تصحیح فضل الله یزدی طباطبایی و هاشم رسولی، انتشارات ناصر خسرو، تهران، 1372، چاپ 3، ج9، ص 17.
4. بنیاد بین المللی علوم وحیانی اسراء، تفسیر سوره مبارکه فصلت، جلسه 15 (
http://www.portal.esra.ir/Pages/Inde...2fZhhcV0KKI%3d).
