سؤال:
برای عصبانی نشدن آنی چیکار کنم؟ نسبت به چیزهای خیلی کوچک عصبانی می شوم. شاید یکی از علل خشم من این باشد که قبلا از مردم هم متنفر بودم حتی از مامان و بابام ولی الان نیستم و خیلی از مسائل را می فهمم.
پاسخ:
در سؤال خود بیان نفرمودید که علت اصلی خشم شما چیست و آیا در زمان گذشته حادثه یا اتفاقی رخ داده که شما را عصبی نموده باشد و از این بابت دچار خشم زیاد شوید؟ آیا همیشه عصبی مزاج بوده اید یا فقط این مدت این طور شده اید؟ مگر اعضای خانواده با شما چگونه رفتاری دارند که شما را ناخشنود نموده اند؟
همه ی این سؤال ها نیاز به پاسخ هایی دارد که ما را در پاسخگویی بهتر یاری می نماید.
در ادامه در مورد کنترل خشم و عصبانیت راهکارهایی را تقدیم می نماییم زیرا ضروری ترین کار فعلا در اختیار گرفتن این احساس است.
عصبانيت، جلوه خشم و غضب است و غضب در واقع يك حالت نفسانى و درونى است كه آدمى را وادار به رفتارى پرخاشگرانه وغلبه و انتقام نسبت به ديگرى مىكند. البته اصل «قوه غضب» در حفظ و بقاى انسان نقش به سزايى ايفا مىكند؛ اما اين قوه نيز مانند ساير قواى نفسانى بايد كنترل و در جهت صحيح از آن استفاده شود و از افراط و تفريط نسبت به آن اجتناب گردد؛ زيرا افراط در آن موجب ناكارآمدى فكر و عقل مىشود و خطرات و خسارات جبران ناپذيرى را در پى دارد. رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند: «اَلصَّرعَةُ كُلُّ الصَّرعَةِ الَّذى يَغضبُ فَيَشتَدُّ غَضَبُهُ وَ يَحمَرُّ وَجهُهُ وَ يَقشَعِرُّ شَعرُهُ فَيَصرَعُ غَضَبَهُ؛ كمال دليرى آن است كه كسى خشمگين شود و خشمش شدّت گيرد و چهره اش سرخ شود و موهايش بلرزد، امّا بر خشم خود چيره گردد.»(1)
تفريط در خشم نيز موجب جبن و خوارى مى شود و از پيامدهاى بد آن بىغيرتى و بى تفاوتى نسبت به مسئوليت هاى فردى و اجتماعى است.
توصيه هايي در راستای کنترل خشم
1. مطمئن باشيد كه مى توانيد روحيه خود را تغيير دهيد؛ ولى براى نتيجه گيرى شتاب نكنيد. بينديشيد كه بايد مدتى طولانى، رفتارهاى خود را به دقت كنترل كنيد و اگر چنين كرديد، پس از آن حتماً دگرگونى رفتارى خواهيد داشت.
2. از حساسيت بيش از حد در هر زمينه بپرهيزيد.
3. در هر مسئله اى، ابتدا از ديگران انتظار بدترين برخورد را داشته باشيد و خود را براى تحمل آن آماده كنيد. اين نكته باعث مى شود، برخوردهاى خوب بيش از انتظار، در شما ايجاد خشنودى كند. اگر هميشه انتظار برخورد خوب داشته باشيد، چه بسا نتيجه عكس خواهيد گرفت.
4. در تصميم گيرى ها، با افراد عاقل و پخته مشورت كنيد و از اقدامات عجولانه و مطالعه نشده بپرهيزيد.
5. با افراد خوش خلق و غير عصبى معاشرت كنيد.
6. از موقعيت هايى كه زمينه تندخويى در آن فراوان است، اجتناب كنيد و در موقعيت هايى حضور يابيد كه رفتار پرخاشگرانه در آنجا ديده نمىشود و از شرايطى كه شما را به رفتارهاى تند دعوت مى كند، دورى گزينيد.
7. قبل از هر عملى، در مورد پيامد آن بينديشيد و آن گاه اقدام كنيد. با تمرين به اين راهکار در تمام امور، اندك اندك كنترل خويش را بر تمام رفتارها توسعه بخشيد.
8. حتما برنامه ی ورزشی به صورت منظم را به برنامه های خود اضافه نمایید.
9. سطح شناخت خود را با مطالعه و تفكّر از زشتى، ناپسندى و جبران اعمال پرخاشگرانه بالا ببريد. روايات، آيات و داستان هايى را در اين زمينه، مطالعه و در مورد آنها فكر كنيد. در برخى از موارد، به آثار بد رفتار تند خود، توجه و زشتى آن را در ذهن مرور كنيد تا به يك حالت خود هشدارى از درون دست يابيد. همچنين آثار فردى و اجتماعى و پيامدهاى حيثيتى آن عمل زشت را در ذهن خود، حاضر و به زشتى آن توجه كنيد تا از درون از آن عمل متنفّر شويد.
10. از خواندن قرآن به مقدار زياد و در نوبت هاى متعدد در روز غفلت نورزيد. قرآن تأثير زيادى در رسيدن به حالت سكينه و آرامش درونى دارد. عبادت هاى خود، مانند نماز را در اول وقت و با حضور قلب كامل به جا آوريد كه تأثير بزرگى در رسيدن به اطمينان خاطر دارد و آدمى را از درون به آرامش مى رساند.
11. بعد از استحمام و به هنگام خروج از حمام، دو پاى خود را تا قوزك، با آب سرد بشوييد. همچنین هر وقت عصبانی شدید وضو بگیرید یا با آب سر و صورت خود را بشویید. رسول اکرم (صلی‌الله‌علیه‌و‌آله) می‌فرمایند: «إنّ الغضب من الشّيطان و إنّ الشّيطان خلق من النّار و إنّما تطفا النّار بالماء فإذا غضب أحدكم فليتوضّأ؛ خشم از شيطان و شيطان از آتش آفريده شده است و آتش با آب خاموش مى شود، پس هرگاه يكى از شما به خشم آمد، وضو بگيرد».(2)
12. از تفريحات سالم، آرامش بخش و تقويت كننده اراده - مانند كوهنوردى، شنا، دو پياده روى و گردش در طبيعت و... استفاده كنيد.
در پایان توصیه می کنیم اگر راهکارهای فوق پس از انجام مفید واقع نشد حتما به پزشک اعصاب نیز مراجعه نمایید و خودتان را چکاپ کنید تا مشخص شود مشکل جسمی نداشته باشید.
---------------------------------------------------------
پی نوشت:
1. ابوالقاسم، پاينده، نهج‌الفصاحة (مجموعه كلمات قصار حضرت رسول صلی‌الله‌علیه‌و‌آله)، تهران: دنياى دانش، 1363، ص549، ح1872.
2. همان، ص 286، ح 660