پرسش:
آیا علم انسان به آینده او را خوشبخت می کند؟
پاسخ:
اطلاع انسان از آينده مشكلاتي را ايجاد مي كند و از سوي ديگر با امتحان الهي نيز هم خواني ندارد. به عنوان مثال تصور كنيد همه انسان ها از زمان مرگ خود مطلع باشند؛ در اين فرض كسي كه مي داند در جواني خواهد مرد، افسرده مي شد و كسي كه مي دانست عمر طولاني خواهد كرد نيز تا قبل از اين زمان، هر كاري كه مي خواست انجام مي داد. علاوه بر اينكه همه مي دانستند چه زماني موقع مرگ آنهاست و توبه خود را مي گذاشتند براي آخرين لحظات عمر... گذشته از اینکه با دانستن آينده، حكمت امتحان نيز از بين مي رفت؛ چرا كه بسياري از امتحانات متوقف بر ندانستن آينده است. به عنوان مثال در جريان ليله المبيت كه امير المومنين(عليه السلام) در جاي پيامبر اكرم(صلی الله علیه و آله) خوابيد و ايشان به مدينه مهاجرت فرمود، اگر حضرت علي(عليه السلام) مي دانست كه تا پايان شب هيچ بلايي سر ايشان نمي آيد، فضيلتي محسوب نمي شد، در حالي كه در مورد اين كار ايشان آيه نازل شده و اين كار را ستوده است: «وَ مِنَ النَّاسِ مَنْ يَشْري نَفْسَهُ ابْتِغاءَ مَرْضاتِ اللَّهِ وَ اللَّهُ رَؤُفٌ بِالْعِبادِ»؛ بعضى از مردم جان خود را به خاطر خشنودى خدا مى فروشند و خداوند نسبت به بندگان مهربان است.(1) از اينجا روشن مي شود كه حتي علم معصوم به آينده نيز متوقف بر اراده ايشان و داشتن مصلحت است.
از سوی دیگر، امتحان الهي اختصاص به عده خاصي ندارد و همه را شامل مي شود و اين مطلب به صراحت در قرآن اشاره شده است: «وَ لَنَبْلُوَنَّكُمْ بِشَيْءٍ مِنَ الْخَوْفِ وَ الْجُوعِ وَ نَقْصٍ مِنَ الْأَمْوالِ وَ الْأَنْفُسِ وَ الثَّمَراتِ وَ بَشِّرِ الصَّابِرينَ»؛ قطعاً همه شما را با چيزى از ترس، گرسنگى، و كاهش در مالها و جانها و ميوهها، آزمايش مى كنيم و بشارت ده به استقامت كنندگان!(2) در اين آيه تاکید های متعددی به کار رفته تا راهي براي استثناء باقي نگذارد. البته همين امتحان براي مومن نعمت و براي كافر نقمت است. در هر حال با امتحان است كه مقام انسان ها در آخرت مشخص شده و حجت بر همگان تمام مي شود. علم الهي نيز با اين امتحان منافات ندارد، چون همانطور كه اشاره شد بايد حجت بر همه انسان ها تمام شود و تا كسي گناهي نكرده باشد كه نمي توان او را مواخذه كرد و اصلا اين كار حتي اگر مبتني بر علم الهي باشد نيز حجت را بر افراد تمام نمي كند. نكته ديگر اينكه كامل شدن، منافاتي با امتحان الهي ندارد و در ضمن امتحان است كه انسان متكامل مي شود. به عبارت ديگر اگر كسي در امتحاني قبول شود، همين قبولي به معناي رشد او و تكامل اوست و كسي كه در اين دنيا رشد كافي را نكرده، مجبور است اين مسير را در سختي هاي برزخ و قيامت بپيمايد.
پس تمام راههاي خوشبختي و بدبختي مشخص شده است و هر كس با علم و اراده خود اين راهها را انتخاب مي كند. مثلا كسي كه با اراده خود به سمت مواد مخدر مي رود، مگر نمي داند انتهاي اين كار ختم به خير نمي شود؟ يا كسي كه از ابتدا تقوا پیشه می کند، نمي داند انتهاي اين كار بهشت است؟ مگر انسان در وجدان خود اين مسائل را درك نمي كند؟ خداوند مي فرمايد: «فَأَلْهَمَها فُجُورَها وَ تَقْواها»؛ سپس فجور و تقوا (شرّ و خيرش) را به او الهام كرده است(3) علاوه بر اين نداي دروني، خداوند پيامبراني نيز فرستاد تا كسي نگويد من نم توانستم راه درست را تشخيص دهم. در هر حال راه خير و شر مشخص شده و كسي نمي تواند بگويد من نمي دانستم مگر در موارد خاصي كه حجت تمام نشده باشد كه در اين موارد نيز بازخواستي نخواهد بود.
بنابراين دانستن آينده نه تنها مشكلي را برطرف نمي كند، بلكه حكمت و مصلحت هايي را نيز از بين خواهد برد. پس براي رسيدن به نتیجه مناسب، بايد ابتدا به كاري كه انسان مي خواهد انجام دهد، فكر كند و یا در مورد آن به مشورت با دیگران بپردازد تا دچار پشيماني نشود. حتي اگر خطا كرد و يا گناهي مرتكب شد، باز هم راه جبران وجود دارد و خداوند راه توبه را براي همين قرار داده است كه حتي در آخرين لحظات نيز انسان مي تواند گذشته خود را جبران كند: «إِنَّمَا التَّوْبَةُ عَلَى اللَّهِ لِلَّذينَ يَعْمَلُونَ السُّوءَ بِجَهالَةٍ ثُمَّ يَتُوبُونَ مِنْ قَريبٍ فَأُولئِكَ يَتُوبُ اللَّهُ عَلَيْهِمْ وَ كانَ اللَّهُ عَليماً حَكيماً»؛ پذيرش توبه از سوى خدا، تنها براى كسانى است كه كار بدى را از روى جهالت انجام مى دهند، سپس زود توبه مى كنند. خداوند، توبه چنين اشخاصى را مى پذيرد و خدا دانا و حكيم است. (4)
پي نوشت:
1. بقره: 207.
2. بقره: 155.
3. شمس: 8.
4. نساء: 17.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=64734&p=1014936&viewfull=1#post10...