پرسش:
فرزند 7 ساله ای دارم که از مدرسه فراری هست وقتی جلو درب مدرسه می رسیم گریه می کند و به اجبار باید برگردیم خانه. دکتر کودکان هم بردمش، ولی تغییری صورت نگرفت؛ چکار کنم؟
پاسخ:
ترس از مدرسه یکی از اختلال های روانی شایع در دوران مدرسه است که در کودکان دبستانی بیشتر دیده می شود. بسیاری از کودکان هنگام جدا شدن از والدین ناراحت می شوند به خصوص در خانواده هایی که حمایت افراطی از کودک انجام می شود. حمایت افراطی این پیام را به کودک می دهد: «محیط خطرناک است و تو ناتوانی»
مدرسه هراسی و مدرسه گریزی
گاهی وابستگی بیش از حد کودک به مادر و یا چندتربیتی کودک زمینۀ اضطراب جدایی کودک می گردد و باعث بروز نوعی مدرسه هراسی و اختلال فوبی در کودک می شود.
برخی کودکان هنگام جدا شدن از مادر اضطراب بسیار شدیدی پیدا می کنند. گاهی کودک در خانه هم مانند سایه مادرش را دنبال می کند تا به این وسیله بر اضطراب خود غلبه کند. چنین کودکانی به جدا شدن از مادر و خانه، تمایلی نشان نمی دهند چون به شدت به مادر وابسته اند. اضطراب جدایی به صورت های گوناگون مانند بی اشتهایی، دردهای شکمی، حالت تهوع، مشکلات خواب، سردرد و کابوس های شبانه خود را نشان می دهد.
اینکه چرا فرزندتان علاقه ای به رفتن به مدرسه ندارد، نیاز به بررسی عالمانه دارد.
معمولاً کودکان دارای وابستگی بیش از حد به اعضای خانواده، کودکان بدون تجربه ماندن در بیرون از خانه، کودکان منزوی و گوشه گیر، کودکان معلول و دارای اعتماد به نفس پایین و کودکان تک فرزندی که خواهر و برادری ندارند بیش از سایر کودکان در معرض مدرسه هراسی قرار دارند. هرچه تعداد خواهران و برادران در یک خانواده بیشتر باشد ممکن است میزان مدرسه هراسی کودک کاهش یابد.
به هر حال، این احتمال وجود دارد که فرزندتان دچار مدرسه هراسی و اختلال فوبی شده که برای بهبود وضعیت و درمان او نیاز به مشاوره های تخصصی و کمک گرفتن از مشاوران و روانشناسان باتجربه و بهره گیری از راهکارهای متعددی همچون خانواده درمانی است تا از شدت وابستگی کودک کاسته شود و خانواده در رشد استقلال عاطفی و روانی کودکشان کمک بکنند تا اضطراب جدایی و مدرسه هراسی وی بهبود یابد.
نقش معلم در درمان مدرسه هراسی
نقش مربی و معلم کودک و سایر اولیای مدرسه در کاهش اضطراب جدایی و مدرسه هراسی نیز مؤثر است. آموزگاران و اولیای مدرسه می توانند دانش آموز هراسان را در آغوش کشیده و با جلب توجه او به جذابیت های محیط جدید و همکلاسی ها، از میزان ترس و هراس او بکاهند و سعی در آرام سازی وی کنند. همچنین می توانند با استفاده از جملات سرشار از عشق و محبت و با ناز و نوازش، دانش آموز هراسان را آرام کرده و محیطی امن و راحت برای وی فراهم کنند.
از آنجا که معلم کلاس در مقام مهمترین شخص در زندگی کودک جانشین والدین می شود، دارای تأثیر قابل ملاحظه ای بر بسیاری از جنبه های رشد او می باشد. معلم با ایجاد جو دوستانه و مناسب در محیط مدرسه می تواند تأثیر بسزایی در درمان مدرسه هراسی کودک داشته باشد.
معلمی که کلاسش را به خوبی سازمان می دهد و با شرکت دادن دانش آموزان در برنامه ریزی و اتخاذ تصمیم، کلاس را با روشی آزاد منشانه اداره می کند، معلمی که از تنبیه، تحقیر و انتقاد استفاده نمی کند و در کنار جنبه های آموزشی به جنبه های پرورشی علاقه مند است، چنین معلمی کمتر احتمال دارد شاگردانی داشته باشد که از مدرسه گریزان باشند.(1)
استفاده از روش حساسیت زدایی منظم
در روش حساسیت زدایی منظم از راه رو به رو کردن کودک با محرک های وابسته به مدرسه به صورت گام های مشکل تر و همراه کردن آنها با ارایۀ محرک های اضطراب زدا، ترس شدید از مدرسه کاهش می یابد.
به عنوان مثال: ابتدا در روز جمعه مادر به همراه کودک از خانه تا حیاط مدرسه قدم می زند؛ در حالی که در تمام مدت، مادر سعی می کند افکار و تصورات خوشایند و اضطراب زدایی را در ذهن کودک به وجود آورد. در روزهای بعد، کودک در ساعت های تعطیل مدرسه به کلاس درس خالی خود سرکشی نموده، بعد به اتفاق مادر خود برای گفتگوی مختصری با معلم به کلاس درس وارد می شود. پس از یک هفته تمرین، از کودک خواسته می شود به تنهایی در کلاس درس حاضر شود؛ در حالی که مادر بیرون کلاس به انتظار ایستاده و کودک می تواند زنگ تفریح را با مادر خود سپری کند و کم کم کودک می تواند به تنهایی در مدرسه بماند.(2)
البته در مواردی که اضطراب و گریه دانش آموز هراسان بیش از حد و غیرقابل کنترل است، بهتر است دانش آموز هراسان به خانه بازگردانده شود و در اولین فرصت از خدمات مشاوره ای و روانشناختی برای بهبود وضعیت وی استفاده گردد.
معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر:
- امیریان، هوشنگ، ترس از مدرسه، کرمانشاه: طاق بستان، 1391.
- بلگ، نیگل، مدرسه هراسی و راه‍ه‍ای درمان آن، ترجمۀ محمد یمینی و سعید کوثری، سبزوار: دانشگاه تربیت معلم سبزوار، معاونت آموزشی و پژوهشی، 1379.
- ظهرابی اصل، سیدمحمدعلی و دیگران، مدرسه هراسی(ترس از مدرسه) و مدرسه گریزی (فرار از مدرسه)، یاسوج: چویل، 1394.
- قربانزاده، محمدرضا، ترس از مدرسه تا مشق شب، تهران: ساحل گیسوم، 1393.
- کان، جم اچ و دیگران، بیزاری از مدرسه، ترجمۀ حسن سلطانی فر، مشهد: آستان قدس رضوی، 1374.
- ملکی بصر، زهره و دیگران، مدرسه گریزی، تهران: آذینه گل مهر، 1395.
پی نوشت ها:
- کمیجانی، مهرناز، «مدرسه هراسی»، مجلۀ تعلیم و تربیت استثنایی، شمارۀ 58، مهر 1385، ص46.
- همان.
- http://www.askdin.com/showthread.php?t=64718&p=1013770&viewfull=1#post10...