برای تغییر رفتار پدرم چیکار کنم؟

پرسش:
پدرم به نظافت شخصی اهمیت نمی دهد، با مردم مراوده ندارد، خیلی بد حرف می زند و هنگامی که به او تذکر می دهیم ناراحت می شود. آیا اگر تذکر دهیم گناه کرده اید؟ برای تغییر پدر چیکار کنیم؟
 

پاسخ:
ضرورت نیکی به والدین در قرآن
به طور کلی، خداوند در آیات متعدد قرآن کریم، نیکی به پدر و مادر را واجب نموده است. «وَ قَضى‏ رَبُّكَ أَلاَّ تَعْبُدُوا إِلاَّ إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً إِمَّا یبْلُغَنَّ عِنْدَكَ الْكِبَرَ أَحَدُهُما أَوْ كِلاهُما فَلا تَقُلْ لَهُما أُفٍّ وَ لا تَنْهَرْهُما وَ قُلْ لَهُما قَوْلاً كَریماً» (1)؛ «و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیكى كنید! هر گاه یكى از آن دو، یا هر دوى آنها، نزد تو به سن پیرى رسند، كمترین اهانتى به آنها روا مدار! و بر آنها فریاد مزن! و گفتار لطیف و سنجیده و بزرگوارانه به آنها بگو!»
«وَ وَصَّینَا الْانسَانَ بِوَالِدَیهِ إِحْسَانًا» (2)؛ «ما به انسان توصیه كردیم كه به پدر و مادرش نیكى كن».
«وَ إِذْ أَخَذْنا میثاقَ بَنی‏ إِسْرائیلَ لا تَعْبُدُونَ إِلاَّ اللَّهَ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً» (3)؛ «و (به یاد آورید) زمانى را كه از بنى اسرائیل پیمان گرفتیم كه جز خداوند یگانه را پرستش نكنید و به پدر و مادر نیكى كنید».
«وَ اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً» (4)؛ «خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتاى او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیكى كنید».

ضرورت نیکی به والدین در روایات
حضرات معصومین (علیهم‌السلام) نیز در روایات متعددی به ضرورت نیکی به والدین و پرهیز از تندی و پرخاش نسبت به آنان اشاره نموده اند:
امام‌ رضا (علیه‌السلام) می‌فرماید: «بِرُّ الْوَالِدَینِ وَاجِبٌ وَ إِنْ كَانَا مُشْرِكَینِ وَ لَا طَاعَةَ لَهُمَا فِی مَعْصِیةِ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ» (5)؛ «نیكی و احسان به والدین واجب است گرچه آنها مشرك و کافر باشند، ولی در معصیت خدا نباید آنان را اطاعت كرد».
امام صادق (علیه‌السلام) در روایت دیگری می‌فرماید: «ثَلَاثٌ لَمْ یجْعَلِ اللَّهُ لِأَحَدٍ فِیهِنَّ رُخْصَةً أَدَاءُ الْأَمَانَةِ إِلَى الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ الْوَفَاءُ بِالْعَهْدِ لِلْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ وَ بِرُّ الْوَالِدَینِ بَرَّینِ كَانَا أَوْ فَاجِرَینِ» (6)؛ «سه چیز است كه خداوند در آنها به هیچ كس رخصت نداده است و عذر و بهانه‌ای را از کسی قبول نمی‌کند: اداى امانت به صاحبش چه نیكوكار باشد و چه بدكار، وفاى به عهد خواه طرف‏ پیمان نیكوكار باشد و یا بدكار و نیكی و احسان به پدر و مادر چه نیكوكار باشند و چه بدكار و گنهکار».
باتوجه به این آیات و احادیث صریح در شرع مقدس آزار و اذیت والدین حرام است و آزاردن آنان ممکن باعث عاق والدین گردد.
علامه مجلسی در شرح كافی می‌گوید: «عقوق والدین به این است كه فرزند حرمت آنها را رعایت نكند و بی‌ادبی نماید و آنها را به سبب گفتاری یا رفتاری برنجاند و آزار و اذیت كند و در چیزهایی كه عقلاً و شرعاً مانعی ندارد نافرمانی از آنها نماید و این عقوق گناه كبیره است و دلیل بر حرمت آن كتاب و سنت و اجماع خاصه و عامه است». (7)
البته باید توجه داشت که عقوق والدین دارای مراتبی است و فوق تمام عقوق این است که انسان باعث شود که پدر و مادرش به وسیله او بمیرند. (8)
کمترین عقوق (ناسپاسی والدین) گفتن اُف به پدر و مادر است. چنانچه امام صادق (علیه‌السلام) در روایتی می‌فرماید:
«أَدْنَى الْعُقُوقِ أُفٍّ وَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ عَزَّ وَ جَلَّ شَيْئاً أَهْوَنَ مِنْهُ لَنَهَى عَنْهُ» (9)؛ «كمترين ناسپاسی و بى‌احترامى به پدر و مادر، «افّ» گفتن است و اگر خداوند عزّوجلّ چيزى كمتر از آن سراغ داشت، بى‌گمان از آن نهى مى‌كرد».
امام علی (علیه‌السلام) نیز می‌فرماید: «مَن أحزَنَ والِدَيهِ فَقَد عَقَّهُما» (10)؛ «کسی که پدر و مادر خویش را غمگین سازد، عاق والدین شده است».

چگونگی برخورد با سوءرفتار پدر
از آنجا که طبیعتاً سن و سالی از پدرتان گذشته است و برخی چیزها در او نهادینه شده و در طول سالیان متوالی در او شکل گرفته است؛ طبیعتاً تغییر و اصلاح رفتارهای بعضاً آزاردهنده پدرتان به این سادگی‌ها و در کوتاهترین زمان ممکن نباشد، اما اگر شما آستانه تحمل‌تان را بالا ببرید و به نوعی با وی مدارا کنید، مطمئناً با این شیوه رفتاری، حداقل آرامش زندگی‌تان حفظ می‌گردد و دچار مشکلات عمیق در زندگی‌تان و نیز عاق والدین نمی‌شوید. هرگز نباید به خاطر سوءرفتار پدرتان ناراحت شوید، خودخوری کنید و با پدرتان درگیر شوید و به وی تندی و پرخاش نمایید.
سوءرفتار پدرتان و... می تواند از ضعف شخصیتی، ضعف اعصاب، سوءتربیت، مشکلات زندگی و... وی ناشی شده باشد که در این فرض همان طور که ما به خاطر بیماری افراد از آنها ناراحت نمی شویم به خودتان بقبولانید که پدرتان فردی مریض و بیمار است و با بالا بردن آستانه تحمل خود با او مدارا کنید تا آرامش زندگی تان مختل نشود.
امام علی (علیه‌السلام) در روایت زیبایی می‌فرماید:
«لَيْسَ الْحَكِيمُ مَنْ لَمْ يُدَارِ مَنْ لَا يَجِدُ بُدّاً مِنْ مُدَارَاتِه» (11)؛ «حكيم نيست كسى كه مدارا ندارد با شخصى كه چاره‏اى جز مدارا کردن با او نيست».
در حکایت ها آمده است:
«روزی سقراط حکیم مردی را دید که خیلی ناراحت و بود.
علت ناراحتی اش را پرسید. شخص پاسخ داد:
در راه که می آمدم یکی از آشنایان را دیدم. سلام کردم جواب نداد و با بی اعتنایی و خودخواهی گذشت و رفت و من از این طرز رفتار او خیلی رنجیدم.
سقراط گفت: چرا رنجیدی؟
مرد با تعجب گفت: خوب معلوم است که چنین رفتاری ناراحت کننده است.
سقراط پرسید: اگر در راه کسی را می دیدی که به زمین افتاده و از درد به خود می پیچد.
آیا از دست او دلخور و رنجیده می شدی؟
مرد گفت: مسلم است که هرگز دلخور نمی شدم. آدم از بیمار بودن کسی دلخور نمی شود.
سقراط پرسید: به جای دلخوری چه احساسی می یافتی و چه می کردی؟
مرد جواب داد: احساس دلسوزی، شفقت و سعی می کردم طبیب یا دارویی به او برسانم.
سقراط گفت: همه این کارها را به خاطر آن می کردی که او را بیمار می دانستی، ‌آیا کسی که رفتارش نادرست است، روانش بیمار نیست؟
بیماری فکری و روان نامش «غفلت» است و باید به جای دلخوری و رنجش نسبت به کسی که بدی می کند و غافل است دل سوزاند و کمک کرد.
پس از دست هیچ کس دلخور مشو و کینه به دل مگیر. بدان که هر وقت کسی بدی می کند در آن لحظه بیمار است».

چگونگی حل مشکل!
تردیدی در این نیست که شما و سایر اعضای خانواده در برابر سوءرفتار پدرتان حق اعتراض و انتقاد دارید، اما باید اعتراض و انتقاد خویش را در یک فضای صمیمانه و آرام و با رعایت کامل ادب و احترام به پدرتان منتقل کنید تا وی متوجه اشتباه خویش بگردد، اما تندی و خشونت و بی احترامی در بیان اعتراض اصلاً و ابداً منطقی و شرعی نیست.
البته برای شناسایی و علت یابی مشکلات رفتاری پدرتان و حل ریشه ای آن لازم است وی را به مراکز مشاوره‌ای و خدمات روانشناختی معتبر ارجاع دهید و یا به بهانه و ترفندی او را به این مراکز بکشانید تا زمینه گفتگو با مشاوران و روانشناسان باتجربه برای ریشه یابی و حل مشکل فراهم گردد. احتمال ابتلای پدرتان به برخی از آشفتگی های روحی و اختلالات روانی وجود دارد که برای تشخیص درست و پیگیری روند درمانی آن نیازمند مراجعۀ حضوری است.
خودتان نیز می توانید با تشویق و ترغیب رفتارهای درست پدرتان، انگیزه وی را برای تکرار رفتارهای درست بیشتر کنید.
بر كسی پوشیده نیست كه تشویق از اهمیت بسزایی در تربیت افراد برخوردار است. تشویق نه تنها در كودكان، بلکه در بزرگسالان نیز می‌تواند برانگیزاننده رفتاری درست و اصولی یا برحذردارنده از فعلی نادرست و غیراصولی باشد.
توصیه می‌شود نکات مثبت پدرتان را در همه حال به او متذکر شوید و در حضور دیگران به خوبی از او یاد کنید و نیز هرگاه پدرتان احساس مسئولیت بیشتری از خود نشان داد، در مناسبات اجتماعی شرکت کرد و... بدین شیوه او را ترغیب و تشویق نمایید تا به انجام مجدد آن ترغیب شود و رفتارهای خوب دیگری را هم انجام دهد و آنها را در خود نهادینه سازد.

پی‌نوشت‌ها:
 

1. اسراء(17)، آیه 23.
2. احقاف(46)، آیة 15.
3. بقره(2)، آیة 83..
4. نساء(4)، آیة 36.
5. ابن بابویه، محمد بن على،‏ عیون أخبار الرضا علیه السلام‏، تهران، نشر جهان‏، 1378ق‏، ج2، ص124.
6. شیخ حر عاملى، محمد بن حسن، وسائل الشیعة، ‏قم، ‏مؤسسه آل البیت علیهم السلام، 1409ق‏، ج21، ص490.
7. دستغیب، سیدعبدالحسین، گناهان کبیره، قم: جامعة مدرسین حوزه علمیه قم: دفتر انتشارات اسلامی، 1387، ج1، ص120.
8. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحارالأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج71، ص61.
9. وسائل الشيعة، ج21، ص500.
10. ‏بحارالأنوار، ج71، ص72.
11. مجلسى، محمد باقر بن محمد تقى، ‏بحار الأنوار، بيروت‏: دار إحياء التراث العربي، ‏1403ق، ج75، ص57.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=64091&p=1006899&viewfull=1#post10...