پرسش:
مدت زیادی است که به وسواس مبتلا هستم. وقتی دارو مصرف می کنم، خوب می شوم. اما وقتی دارو نمی خورم، دوباره حالت های وسواسی پیدا می کنم. لطفا به من کمک کنید.
پاسخ:
وسواس ها عبارتند از افکار، تصاویر ذهنی و تمایل های زیاد به انجام عمل (تکانه ها) که ناخواسته و مزاحم می باشند. این وسواس ها معمولا از طرف فرد، به عنوان افکار، تصاویر و تکانه های ناسازگار، بی معنی، ناپذیرفتنی و مقاومت ناپذیر تلقّی می شوند. وقتی وسواس اتفاق می افتد با احساس های ناراحتی یا اضطراب و نیز تمایلی برای خنثی سازیِ وسواس همراه است. خنثی سازی غالبا شکل رفتار اجباری به خود می گیرد. رفتارهای وسواسی یا خنثی ساز، معمولا بر طبق قواعدی بر اساس دیدگاه فرد انجام می شوند. این رفتارها موقّتاً باعث تسکینِ اضطراب می شوند و این انتظار را در فرد ایجاد می کنند که اگر رفتارها با قاعده خاصّی صورت نگیرد (آیین ها) اضطراب افزایش پیدا می کنند. رفتارهای خنثی ساز، شامل تغییراتی در فعالیت ذهنی می شوند؛ مانند اینکه فرد در پاسخ به یک فکر وسواسی، بخواهد آگاهانه به چیز دیگری فکر کند. در افراد وسواسی رفتارهای اجتنابی (رویگردانی) نیز مشاهده می شوند، مخصوصا اجتناب از موقعیت هایی که می توانند افکار وسواسی را برانگیزند.
فرمول بندیِ فوق برای هر وسواس (عملی یا فکری) باید در نظر گرفته شود و هر یک از اجزاء (افکار وسواسی، آیین ها، رفتارهای اجتنابی) باید مشخص گردد.
مثالی ذکر می کنم:
فردی که وسواسِ نجاست دارد؛ افکار، تصاویر ذهنی و تمایل های زیادی به شستشو دارد که ناخواسته و مزاحم اند. چنین فردی این افکار و تمایلات برای شستشو را بی معنی می داند؛ ولی نمی تواند در برابر آنها مقاومت نشان دهد. وقتی این افکار به ذهن این فرد خطور می کند که نکند بدن من نجس شده است، به فردْ احساس ناراحتی و اضطراب دست می دهد و تمایل دارد این افکار را خنثی کند. برای اینکه این افکار در مورد نجس شدن را خنثی کند، به صورت اجبار شروع به شستنِ محلی که فکر می کند نجس است می کند. او این شستشو را به صورت خاصّی (با قواعدی مشخص) انجام می دهد(آیین). این قواعد فقط در ذهن فرد مهمّ تلقّی می شود و دیگران این قواعد شستشو را معتبر نمی دانند. فرد مبتلا به وسواس شستشو این انتظار را دارد و چنین فکر می کند که اگر شستشو را به صورت خاصّ خود با آن قواعد انجام ندهد، اضطرابش افزایش می یابد. این شستشو موقّتاً باعث تسکین و کاهشِ اضطرابِ فرد می شود. فرد وسواسی برای اینکه دچار افکار وسواسی و اضطراب ناشی از آن نشود، به جاهایی که احتمال نجس شدن می دهد نمی رود و کارهایی که باعث نجاست می شود انجام نمی دهد(رفتارهای اجتنابی). مثلا بعضی افراد مبتلا به وسواس نجاست، دیرتر از حدّ معمول به دستشویی می روند و گاهی این وضعیت باعث بی اختیاری در ادرار می شود.
درمانِ غیرداروئی شامل رویارو ساختنِ فرد مبتلا به وسواس با محرّک های ترسناک و در عین حال تشویقِ او برای ایجاد توقف در هر نوع رفتاری است که مانع این رویارویی می شود و یا به آن پایان می دهد. پس از بارها رویاویی با محرک ترسناک، اضطراب ناشی از محرّکِ وسواس «به تدریج» کاهش می یابد و وسواس درمان می شود. به عبارت دیگر، در این درمان، فرد باید با موقعیت هایی که از آنها اجتناب می کند، رویارو شود؛ با محرّک هایی که از انها می ترسد، روبرو گردد و رفتارهای خنثی ساز و آیین های اجباری را انجام ندهد.
هدف درمان این است که فرد بالاترین سطح رویارویی را داشته باشد و هر نوع رفتار خنثی سازی انجام ندهد. اگر رفتار خنثی ساز صورت گیرد، فرد مبتلا با ترس هایش مواجهه یِ کاملی نخواهد داشت و مشکل وسواسش درمان نخواهد شد.
فردی که وسواس نجاست دارد، باید _مثلا_ دستانش را در کاسه ای خون بزند و دستانش را نجس کند(محرّکی که از آن می ترسد) و یک ساعت _مثلا_ این وضعیت را تحمل کند و دستانش را نشوید (آیین اجباری را انجام ندهد). بعد از ان می تواند دستش را به صورت معمولی (با یک لیتر آب) بشوید. فرد مبتلا نباید در خانه دوباره همه بدن و لباس هایش را بشوید و آیین های اجباری را انجام دهد.
فرد مبتلا به وسواس نجاست باید بداند که:
1- تنها آبِ کُر باعثِ پاک شدنِ اجسام یا بدنِ نجس نمی شود؛ بلکه با آبِ قلیل نیز می توان اجسام یا بدنِ نجس را پاک و تطهیر کرد. بنابر آن چه در توضیح المسائلِ مراجعِ تقلید (حفظهم الله تعالی) آمده، برای تطهیر و پاک کردنِ اجسام و بدن، بعد از آن که عینِ نجاست را برطرف کردیم، کافی است دو بار رویِ آن آبِ قلیل بریزیم، به گونه ای که آب تمام محلّ نجاست را بگیرد. مثال: فرض کنید انگشت شما زخمی شده و از آن خون آمده است. بعد از بندآمدنِ خون، کافی است لکّه یِ خون را با یک دستمال کاغذی (مثلا) پاک کنیم؛ سپس با یک لیوان آب، دو بار روی آن آب بریزیم. این انگشت پاک می شود. برای باقیِ بدن هم همین طور است. در پاک کردن و تطهیر با آبِ کر، اگر قسمتِ نجسِ بدن را زیر دوش آب بگیرید و روی آن کمی دست بکشید، نجاست برطرف می شود و بدن پاک می گردد و لازم نیست دوباره محل نجس را زیر آب ببرند. فرد وسواسی باید خود را عادت دهد که با کمترین مقدار آب، تطهیر را انجام دهد. با آب قلیل هم می توان به راحتی تطهیر کرد، چه برسد به آب لوله کشیِ شهر که کُر حساب می شود.
2- اسلام دين آساني است . پيامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: «من بر دين آساني مبعوث شده ام»(1).
پيامبر اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) يكي از كارهايش اين بود كه غُل و زنجيرها و كارهای دست و پاگير كه انسان را از ادامه ی مسير بازمي دارد، از ميان بردارد»(2).
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) فرمود:«با يك مُدّ (750 گرم ) آب مي توان وضو گرفت و با يك صاع (سه کیلو) آب می توان غسل كرد. بعد از من اقوامی مي آيند كه اين مقدار را کَم به حساب خواهند آورد؛ آنان برخلاف روش و سنّت من خواهند بود و کسی که به سنّتِ من عمل کند، همراه من در بهشت خواهد بود»(3).
پیامبر اکرم (صلّی الله علیه و آله و سلّم) و امامان معصوم (علیهم السلام) بیشتر عمر شریف خود را در شهر مکّه و مدینه گذراندند. این دو شهر هم اکنون نیز با مشکل کمبود آب مواجه هستند. آن بزرگواران به ندرت به آب جاری (رودخانه) یا آب کُرّ دسترسی داشتند. با وجود این، با آبِ قلیل وضو و غسلشان را انجام می دادند و لباسشان را می شستند.
درباره زيان وسواس همين مقدار بدانيد كه به تدريج توسعه يافته و همه زندگی انسان را تحت الشعاع قرار می دهد و هم چنين قدرت و توان انسان را از او سلب می كند. بنابر اين وسواس عاملی برای تلف کردنِ عمر، هدردادن وقت و ايجاد ناراحتی برای همسر و فرزندان است . حالت وسواس روح انسان را مُعذَّب و مضطرب نگه می دارد؛ حسّاسيّتْ تمام ذهن او را فرا می گيرد و فعاليتش رافلج می سازد، حالت دفع در او به كندی صورت مي گيرد، چون وحشت از آلودگی دارد و معمولاً چنين افرادی اغلب دچار يبوست هستند. افراد مبتلا به وسواس در همه مسائلْ آداب و تشريفات دارند و برای بهتر كردن آن به خيال بافی هايی مي پردازند؛ مثلا وقتی می خواهند به مسافرت بروند، به شِلَنگ برای تطهير يا دست شويی هايی كه آب لوله كشی داشته باشند، فکر می کنند.
راه های پیشگیری از افکارِ وسواسی :
1- آگاهي یافتن از مسئله شرعي كه با يك مرتبه آب ريختن مثلاً نجس پاك مي شود و يا يك مرتبه فشار دادن ,لباس پاك مي شود. بازار مسلمانان علامت پاك بودن است . دست مسلمان پاك است. وسائل مسلمانان پاك است .
2- انسان وسواسی غالباً گرفتار ضعف است. بنابراين تقويت كردن جسم بسيار لازم است .
3- تقويت اراده برای فرد وسواسی لازم است. فرد مبتلا به وسواس باید اراده یِ خودش را تقويت كند و بتواند تصميم بگيرد و به خودبقبولاند كه فلان چيز پاك است.
4- مسافرت های دسته جمعی برای افراد وسواسی مفید است. زيرا در مسافرت های دسته جمعی مخصوصاً طولانی به تدريج حالت وسواس ازبين می رود.
5- دوری از كسانی كه مبتلا به وسواس هستند، برای افراد وسواسی لازم است؛ زيرا ارتباط داشتن با آنان باعث تقويت وسواس می شود.
6- ذكر خدا را بسيار بگوييد و سوره هاى مبارکه «الناس» و «فلق» را زياد بخوانيد.
7- در منابع اسلامیْ وسواس پديده شناخته شده اي است و از آن به عنوان «وسوسه ای از سوی شيطان» اشاره مي شود. به عنوان مثال در كتاب اصول كافی، بابِ عقل و جهل آمده است : در نزد امام صادق (صلوات الله و سلامه علیه) شخصی را به عقل و درايت نام بردند و گفتند: او وسواس دارد. حضرت امام صادق (علیه السلام) فرمود:«چگونه عاقل است كه شيطان را اطاعت مي كند؟»(4).
8- در صورتی که نتوانستید از شرّ وسواس خلاص شوید، به روانشناسی متعهد و خبره در شهر خود مراجعه نمایید.
پی نوشت:
1) بحار الانوار, ج 22 ص 264 حديث 3 .
2) سوره مبارکه اعراف، آيه شریفه 157: (و يضع عنهم اصرهم و الاغلال الّتي كانت عليهم )
3) النوری الطبرسی، الحاج میرزا حسین، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، ج 1، ص 347، مؤسسة آل البیت علیهم السلام لإحیاء التراث، بیروت، 1408ه.ق.
4) الکُلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج 1، ص 29، مؤسسة دارالحدیث، قم، 1387ه.ش
http://www.askdin.com/showthread.php?t=63859&p=1006370&viewfull=1#post10...