چرا تصویر نقاشی شده ای از اهل بیت (ع) وجود ندارد؟

پرسش:
در صورتی که تصاویری از پادشاهان تمدنهای پیش از اسلام وجود دارد، چرا تصویر نقاشی شده ای از اهل بیت (ع) وجود ندارد؟
 

پاسخ:
در اسلام نگاه مثبتی به تصویر نگاری و مجسمه سازی نیست. نه تنها تصویری از امامان شیعه نیست بلکه تصویری از خلفای عباسی هم وجود ندارد با آنکه موقعیت مثلا هارون و مامون چه از نظر تمدنی و چه از نظر امکانات از تمدنهای پیش از آنها بیشتر بود.
حتی اگر به تصاویر و کاشی کاری های مساجد اسلامی نگاه کنیم، کاشی ها و تذهیب کاری ها پر است از گل و بوته اما هیچ خبری از تصویر جانواران و حیوانات در آن دیده نمی شود.
غربیها به تذهیب و کاشی کاری هایی که نقاشی آن از گل و بوته باشد اما عاری از انسان و جانور باشد اسلیمی می گویند.
لذا عدم وجود تصاویر از شخصیت های اسلامی به نگاه منفی اسلام در آن زمان به تصویر نگاری از صورت بر می گردد زیرا ممکن بود در اوایل اسلام این تصاویر و کندوکاری ها به بت پرستی منجر شود.
هنر اسلامي اغلب بر خلق زيبايي با نقوش انتزاعي و استفاده از حروف متمرکز بوده است و به دليل محدوديت نسبي ساير هنرها همچون نقاشي، مجسمه‌سازي، موسيقي، مسلمانان به توسعه سبک‌هاي مختلف در زمينه‌هايي انتزاعي سوق داده شدند.

پس از مدتی با توجه به گزارشهایی در مورد تمثال پیامبر (صلی الله علیه وآله) و نیز ائمه معصومین (علیهم اسلام) تصاویری کشیده شد.
مثلا در مورد پیامبر(صلی الله علیه وآله) در منتهی الامال فصلی است به نام«در بیان خلقت و شمایل حضرت رسول الله(صلی الله علیه و آله) و بیان مختصری از اخلاق و اوصاف کثیره الفضائل آن حضرت است» (1)
در باره شمائل ائمه معصومین(علیهم السلام) نیز می توان در منابع تاریخی و روایی مطالبی را پیدا کرد.
چهره پیامبر(صلی الله علیه و آله) برای اولین بار در کتاب جامع التواریخ نگارگری شد. پروژه نسخه‌پردازی و مصورکردن کتاب جامع‌التواریخ، اثر رشیدالدین فضل‌الله همدانی، وزیر غازان خان ایلخانی، مهم‌ترین اثر نگارگری دوره ایلخانی است، که در چندین بخش و نسخه مصور شده است.

در وقف‌نامه ربع رشیدی ثبت است که در کتابت‌خانه ربع رشیدی هر سال دو نسخه از این کتاب، یکی به عربی و دیگری به فارسی، کتابت می‌شده و نسخه عربی را به بلاد عربی و نسخه فارسی را به بلاد فارسی‌زبان می‌فرستادند. در بسیاری از نگاره‌های این نسخه ارزشمند، عناصر هنر بیزانسی متأثر از نگاره‌های مسیحی، عناصر هنر دوره چینی، متأثر از فرهنگ و طومارهای نقاشی دوره تانک چینی، فرهنگ مذهب بودایی و عناصر هنر ایرانی و اسلامی که از دور‌ه‌های گذشته به ویژه مکتب بغداد بین‌النهرین به یادگار مانده، به خوبی در کنار یک‌دیگر مورد استفاده قرار گرفته‌اند. شکل طوماری و چینی نگاره ها در کنار خطوط خشک و ضخیم لباس‌های بیزانسی و ترکیب‌بندی ایرانی نگاره‌ها، مجموعه‌ای منحصر به فرد از این نسخه را در دوره ایلخانی به نمایش می‌گذارد.(2)
 

منابع:
1.قمی ، شیخ عباس، منتهی الامال، دلیل ما، قم،1379، چاپ اول،ج1، ص51
2.بررسی مضامین مذهبی در نسخ خطی جامع التواریخ، فاطمه صداقت، دو فصلنامه علمی – پژوهشی مطالعات هنر اسلامی، شماره دهم، بهار و تابستان 1388؛ نگارگری ایرانی: پژوهشی در تاریخ نقاشی و نگارگری ایران، یعقوب آژند، سمت،‌ تهران، 1389، ج 1،‌ ص 145 -147.