پرسش:
آیا گناه کردن کودک قبل از بلوغ در دنیا از نظر تکوینی برایش اثری دارد؟ یعنی اگر کسی مثلا در 10 سالگی در شرایطی که عقلش فی الجمله درست و غلط را متوجه میشود گناهی انجام دهد؛ آیا این گناه که قبحش را فی الجمله می‌داند ممکن است باعث شود بلایی در دنیا به او برسد؟
پاسخ:
قطعا خداوند به هر چیزی که امر کرده است و از هرچه که انسان را نهی کرده است به خاطر مصلحت و مفسده هایی بوده است که آن رفتار داشته است؛ همان طور که قرآن کریم می فرماید:«إِنَّ اللَّهَ لا يَأْمُرُ بِالْفَحْشاءِ»؛ به درستی که خداوند به پلیدی ها فرمان نمی دهد.(1)
و نیز می فرماید:
«يَأْمُرُهُم بِالْمَعْرُوفِ وَ يَنهَْئهُمْ عَنِ الْمُنكَرِ وَ يحُِلُّ لَهُمُ الطَّيِّبَاتِ وَ يحَُرِّمُ عَلَيْهِمُ الْخَبَئثَ»؛ آنها را به معروف دستور مىدهد، و از منكر باز ميدارد أشياء پاكيزه را براى آنها حلال مىشمرد، و ناپاكيها را تحريم مى كند.(2)
بنابراین این مصالح و مفاسد متعلق به خودِ این افعال است، و خداوند به همین خاطر به آنها امر یا از آنها نهی کرده است، البته خداوند کسانی را که از اطاعت او نافرمانی میکنند مجازات خواهد کرد. پس رفتارهای ما دو اثر دارند، یکی اثری است که متعلق به خودشان است که به آن اثر «وضعی» می گویند، و دیگری اثری که از جانب خدا و پاداش یا عقوبت به دنبال دارد که به آن «اثر تکلیفی» می گویند.
اثر تکلیفیِ اعمال در گرو عقل و بلوغ و اختیار است، اما اثر وضعی وابسته به هیچ کدام نیست، مثلا اگر کسی آزادانه و با آگاهی مشروب بخورد هم مست می شود و هم مجازات خواهد شد، اما اگر کسی عقل نداشت، یا بالغ نبود، یا به اجبار مشروب به دهان او ریختن مجازات نمیشود، اما بالاخره مست خواهد شد.
بنابراین رفتارهای خوب و بد به لحاظ آثار وضعی شان بزرگ و کوچک و مکلف و غیر مکلف نمی شناسد. نمونه روشن آن حرامزادگی و حرام خواری است که ممکن است از پیش یا بدو تولد روی فرزند تأثیر منفی گذارد.
مجازات تکلیفی، مجازاتی علاوه بر اثر تکوینی است، مثل این است که شما به کسی که به سمت آتش می رود می گویید نرو! خب اگر شخص رفت، طبیعتا می سوزد؛ حالا این شخص اگر عاقل باشد او را به خاطر تخطی از نهی تان مواخذه هم می کنید، اما اگر شخص عاقل و بالغی نباشد او را مواخذه نمی کنید اما به هر حال آتش کار خودش را می کند، سوزندگی آتش نسبت به این دو تفاوتی نخواهد داشت.
البته در این رابطه دو نکته لازم است:
نکته اول: این تأثیرهای منفی گناهان بر انسان قبل از بلوغ ارتباطی با عدالت خداوند ندارد، این تأثیر تکوینی خود این رفتارهاست، و خود این شخص است که به هر دلیلی چنین رفتاری را برگزیده است، همانطوری که در علل مادی بسیاری از کودکان به خاطر سهل انگاری و عدم اطلاع از سوزندگی مثلا آب جوش و مانند آن دچار سوختگی میشوند، ولو آنکه بی گناه باشند تأثیر تکوینی این علل سر جایش خواهد بود، در مورد علل معنوی هم همینطور است، تأثیر آنها در گرو آگاهی نیست، منتهی اگر ارتکاب گناهی در کودکی، ترک آن را در بزرگسالی دشوار کرده باشد خداوند با توجه به سختی این کار در مجازات تخفیف خواهد داد به نسبت به چنین کسی که با این سختی روبرو نیست و همان گناه را مرتکب میشود.
نکته دوم: این مسئله هرگز موجب شقاوت آن فرزند نمیشود، یعنی هرگز منجر به این نمیشود که بچه ای که قبل از بلوغ گناهان متعددی انجام داده است از پیمودن مسیر سعادت ناتوان شود، و مجبور باشد در همان مسیر گناه مسیرش را ادامه دهد! نتوانستن در عالم تکلیف معنا ندارد، وگرنه تکلیف بمالایطاق می شود! خداوند هرگز کسی را بیش از توانش تکلیف نمی کند، این خلاف عدالت است؛ اگر کسی واقعا توان ترک گناه نداشته باشد تکلیفی بر او نیست، لذا قطعا این حرف درست نیست که فلان شخص نمی تواند گناه نکند!
آنچه که برای رشد و تکامل بشر لازم است عقل و اختیار است، هر انسانی در هر خانواده ای به دنیا بیاید و هر سابقه ای در رفتارهای خودش داشته باشد، باز هم با این دو ابزار می تواند راه خود را پیدا کند و همه این را دارند، اگر کسی این دوتا را نداشته باشد که اصلا تکلیفی ندارد؛ اما بقیه اموری که وجود دارد مثل عدم سابقه گناه و مانند آن همه در پیمودن مسیر کمک کننده هستند؛ اما قطعا دشواری این رفتارها برای برخی انسان ها در حسابرسی لحاظ خواهد شد، همانطور که پیامبر(ص) می فرمایند: «افضل الاعمال احمزها»؛ برترین اعمال دشوارترین آنهاست.(3)
پی نوشت ها:
1. اعراف:28/7.
2. اعراف:157/7.
3. مجلسی،محمد باقر، بحارالانوار، دار إحياء التراث العربي، بیروت، چاپ دوم، 1403ق، ج67، ص191.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=63747&p=1001270&viewfull=1#post10...