پرسش: درباره گناه سهوی دو سوال داشتم:
الف: آیا گناه سهوی عذاب اخروی به دنبال دارد؟ یک خانم غربی که مرتکب رابطه نامشروع شده بود با اینکه نمی دانسته چنین کاری گناه است، در تجربه مرگ می بیند که به خاطر این گناه وارد دوزخ شده است.
ب: در صورتی که گناه سهوی(مثل آزار غیر عمدی به دیگران) عقوبت اخروی به دنبال داشته باشد آیا قابل بخشش است؟
پاسخ:
الف: این بخش از سوال از دو جهت قابل بررسی است:
جهت اول کلیت آن است که آیا ارتکاب گناه به صورت سهوی عذاب و عقاب در پی دارد؟
جهت دوم مثالی است که زده اید و باید تحلیل شود.
اما در رابطه با جنبه اول سوال ابتدا توضیحی درباره کلمه سهو و معنای گناه سهوی باید داد. سهو به معنای فراموشی و غفلت است. بنابراین گناه سهوی به این معنا است که فردی با اینکه می دانسته فلان کار گناه است اما گناه بودن آن را فراموش میکند و مرتکب می شود. و یا در هنگام ارتکاب گناه نسبت به گناه بودن آن بی توجه میشود و مرتکب آن میشود. حالت سومی نیز متصور است و آن اینکه به طور کلی نمی دانسته که آن کار گناه است.
در رابطه با حالت اول که فرد گناه بودن یک کار را فراموش میکند و مرتکب آن می شود میتوان به حدیث رفع استناد کرد. پیامبر اکرم(صلی الله علیه و آله) می فرمایند:
«رُفِعَ عَنْ أُمَّتِي تِسْعٌ الْخَطَأُ وَ النِّسْيَانُ وَ مَا أُكْرِهُوا عَلَيْهِ وَ مَا لَا يَعْلَمُونَ وَ مَا لَا يُطِيقُونَ وَ مَا اضْطُرُّوا إِلَيْهِ وَ الْحَسَدُ وَ الطِّيَرَةُ وَ التَّفَكُّرُ فِي الْوَسْوَسَةِ فِي الْخَلْقِ مَا لَمْ يَنْطِقْ بِشَفَةٍ وَ لَا لِسَان؛ عقوبت نه چيز از امت من برداشته شده است: اشتباه، فراموشى، آنچه بر آن اكراهشان كنند يا ندانسته انجام دهند يا طاقتش را نداشته باشند يا بدان ناچار و مضطر شوند و همچنين حسد، فال بد و انديشه وسوسه در خلق، مادامى كه آنچه به دل می گذرد به زبان نياورند.»(1)
حالت دوم یعنی بی توجهی نسبت به گناه نیز تقریبا حکم نسیان را دارد. مگر اینکه شخص در پدیدآیی غفلت و از دست دادن توجه مقصر باشد و بی اهمیتی او به حلال و حرام باعث بی توجهی او نسبت به ارتکاب گناه شده باشد.
اما در رابطه با عدم علم(حالت سوم)، حدیث رفع حکم به عدم عقوبت دارد. مگر اینکه عدم علم مستند به سوء اختیار خود فرد باشد. یعنی در عدم یادگیری حکم شرع کوتاهی کرده باشد و به تعبیر رایج جاهل قاصر نباشد بلکه جاهل مقصر باشد.
در ذیل آیه شریفه "فلله الحجة البالغه" از امام معصوم(علیه السلام) روایت شده است که میفرماید:
«انّه یقال للعبد یوم القیامة هل علمت فإن قال: نعم قیل فهلّا عمِلتَ؟ و إن قال: لا، قیل له هلّا تعلَّمتَ حتی تَعملَ؟ روز قیامت از بنده سؤال میشود آیا علم پیدا کردی یا نه؟ اگر عبد در جواب بگوید: بله به او گفته می شود: اگر میدانستی پس چرا عمل نکردی؟ و اگر بگوید: نمیدانستم به او گفته میشود: چرا یاد نگرفتی تا عمل کنی؟»(2)
اما در رابطه با مثالی(خانمی که مرگ را به گونه ای تجربه کرده است) که زدید:
اولا این نقل تا چه اندازه قابل اعتماد است و آیا واقعا چنین اتفاقی افتاده است؟
اتفاقاتی که قبل از مرگ و در دوران زندگی برای فرد به وقوع می پیوندد تا مایه تنبه او باشد آیا می تواند مجازات محسوب شود؟ قطعا چنین تنبیه هایی نعمت بر انسان است تا مسیر اشتباه خود را تغییر دهد.
اگر آن خانم اهل کتاب بوده باشد قطعا در انجیل و تورات نیز روابط میان زن و مرد به صورت ضابطه مند تعریف شده است و به طور کلی و به صورت آزاد به هیچ عنوان حلال شمرده نشده است.
اما اگر منظور این است که از حکم دین خود نیز نسبت به حرمت این عمل بی اطلاع بوده است میتوان سوال کرد آیا وجدان و عقل او در این باره حکم و قضاوتی نداشته اند؟!
ب: آزار غیر عمدی دیگران در صورتی که بدون اختیار و از روی اشتباه و خطا انجام گرفته باشد گناه و مستوجب عقاب اخروی نیست. اما در عین حال حق الناس بر عهده انسان قرار میگرد که باید در صورت توان از عهده آن بیرون بیاید و آن را پرداخت کند. به عنوان مثال در رانندگی بدون قصد عمدی خسارتی را به اتومبیل دیگری وارد کرده اید. چون بدون قصد و از روی تصادف و اتفاق رخ داده گناه نیست اما در عین حال خسارت را باید پرداخت کنید. به عبارت دیگر حکم تکلیفی ندارد اما احکام وضعی دارد.
یا مثلا بدون اینکه متوجه شده باشید افرادی در یک محل حضور و در حال استراحت هستند اقدام به حرف زدن، بازی و .... کرده اید. وقتی متوجه حضور آنها شدید و فهمیدید که از کار شما اذیت شده اند شما معذور هستید اما در عین حال باید معذرت خواهی کنید و حلالیت بطلبید.
پی نوشت ها:
- ابن شعبه حرانى، حسن بن على، تحف العقول، مصحح: غفارى، على اكبر، قم، جامعه مدرسین، ص50.
- عروسی حویزی عبد علی بن جمعه، تفسیر نور الثقلین، قم، انتشارات اسماعیلیان، ج1، ص775.
- http://www.askdin.com/showthread.php?t=63617&p=998015&viewfull=1#post998015