چطور دخترم را کنترل کنم که کتاب های مناسب انتخاب کند؟

پرسش:
دختری 13 ساله دارم که نماز و روزه را انجام می دهد؛ اما حجابش کامل نیست. امسال تابستان در کتابخانه شهر ثبت نام کرده است. در کتابخانه کتاب های مختلفی وجود دارد که بعضی از آنها مناسبِ سنّ او نیست. من چطور دخترم را کنترل کنم که کتاب های مناسب انتخاب کند؟

پاسخ:

اینکه به تربیتِ دخترتان اهمیّت می دهید و می خواهید او راه و روشِ درست را در زندگی انتخاب کند، بسیار قابل تحسین است. می دانم که نگران دخترتان و آینده اش هستید؛ ولی این نگرانی نباید شما را به سوی پرخاشگری سوق دهد.
علاقه زیاد دخترتان به کتاب خواندن خیلی خوب است. اگر با دقّت رفتار کنید، می توانید از این علاقه دخترتان برای هدایتش به سوی راه و روشِ صحیحِ زندگی بهره بگیرید. نباید نگرانیِ تان از دسترسیِ دخترتان به کتاب های نامناسب سبب شود که این میل و علاقه یِ او را به کتاب خواندن از بین ببرد. این را گفتم تا نگرانیِ کمتری از این بابت داشته باشید.
قبول دارم که کتاب های نامناسب می توانند دخترتان را به بی راهه بکشانند، اما ما والدینِ متدیّن باید به صورتی ظریف و هوشمندانه با این گونه مسائل برخورد نماییم.
در دوره کودکی، فرزندان بیشتر با تشویق های مادّی و کلامی برای انجام کارهای مطلوب ترغیب می شوند. اما در دوره نوجوانی که از 12 تا 19 سالگی است، دیگر تشویق های مادی و کلامی جذابیت گذشته را ندارند. بنابراین تبلیغ نیز باید هوشمندانه تر انجام شود. برای راهنماییِ دخترتان در مورد مسائل زندگی، این موارد را مورد نظر قرار دهید:

1- دوستان و همسالان:
در دوره نوجوانی دوستان و همسالان، يکي از مهم‌ترين عوامل موثر در رشد و تکامل شخصيتِ نوجوان به شمار مي‌آيند. در این سنّ تأثیر همسالان و محیط اجتماعی بر نوجوان بیشتر از خانواده است. اگر دخترتانْ دوستی هم سنّ و سالِ خودش دارد که تأثیر زیادی بر رفتارهای دخترتان می گذارد و این دوستْ به مسائلِ دینی اهمیّتِ زیادی می دهد، «به صورتِ مخفیانه» با آن دوستِ همسالش صحبت کنید. ابتدا نظرش را در موردِ کتاب های نامناسب با ذکرِ مثال بپرسید. اگر دیدید که با شما هم نظر است، مسأله دخترتان را برایش بازگو نمایید. از بخواهید بدون اینکه دخترتان از صحبتِ شما مطّلع شود، سرِ صحبت را با دخترتان باز کند و کم کم او را به «مشورت با خانواده در انتخاب کتاب» دعوت نماید.
اگر دخترتان چنین دوستِ همسالی ندارد، سعی کنید چنین دختری که به مسائل دینی اهمیّت می دهد و شخصیّتی قوی دارد پیدا کنید و به صورتی ظریف دخترتان را با او آشنا نمایید. اگر دخترتان با چنین دختری که شخصیت قوی دارد، آشنا شود؛ مقدار بسیاری از راهِ تربیتِ صحیح را پیموده اید. این دختر لازم نیست دخترتان را نصیحت کند؛ بلکه همین که در مورد خطر کتاب های نامناسب اظهار نظر نماید، برای راهنماییِ دخترتان کافی است. زیرا نوجوانان به نظرات همسالانشان بسیار اهمیّت می دهند.

2- منطق قوی:
نوجوان نسبت به یک کودک از نیروی ذهنی قوی تری برخوردار است. نوجوان تقلید از دستورات را دوست ندارد؛ بلکه دوست دارد دلیلِ هر مسأله ای را بداند. اگر در پاسخ به این سؤال دخترتان که «چرا نباید این کتاب ها را بخوانم»، بگویید: «چون من می گم. چون برات خوب نیست»، نه تنها کمکی به حلّ مسأله در ذهن دخترتان نمی کند؛ بلکه ذهنش را بیشتر درگیر می نماید و چه بسا شأن و جایگاه علمی پدر و مادر را در ذهن نوجوان تنزّل می دهد و پایین می آورد.
این یک خصلت انسانی است که وقتی فرد نسبت به یک موضوعْ خوب توجیه نشود، آن را نمی پذیرد و در نتیجه اتفاقی مثل انکار یا تردید نسبت به آن موضوع در رفتارش بروز می کند. پس باید منطق قوی و قابل فهم را منتقل کنیم و در هر مرحله سنّی سوالات فرزند را به صورت منطقی پاسخ دهیم. در این صورت رفتار فرد یک پشتوانه محکم عقلی و فکری دارد و به راحتی نمی توان آن را دستکاری و تخریب کرد.
با مطالعه کتاب های مفید سعی نمایید علت واقعی نامناسب بودنِ برخی کتاب ها و مفید بودن حجاب را دریابید. دخترتان باید به این نکته آگاهی یابد که همان گونه که هر داروئی برای هر فردی تجویز نمی شود، هر کتابی برای هر فردی مناسب نمی باشد. چه بسا کتاب هایی که فرد خواننده را دچار افسردگیِ شدید و نااُمیدی از زندگی می کند و فکر خودکشی را در ذهنِ خواننده زنده می کند. اینکه وزارت ارشاد مجوّزِ چاپ به کتاب ها می دهد، به معنایِ مناسب بودنِ هر کتابی برای هر سنّی نیست. تعداد زیادی از کتاب ها برای سنّ خاصّی مناسب می باشند. مثلا برای آموزشِ مسائلِ زناشوئی به زوج های جوان کتاب هایی لازم است که برای افرادِ مجرّد مناسب نمی باشند. پس نمی توان زیاد به وزارت ارشاد در مورد چاپ این کتاب ها خُرده گرفت.

3- انتقاد:
شخصیت هر فردی تقریبا ثابت و پایدار است. اما رفتار فرد، موقّتی و قابل تغییر می باشد. به جای استفاده از جملاتی که شخصیت دخترتان را هدف قرار می دهد، هنگام انتقاد از رفتار قابل مشاهده اش انتقاد کنید تا حساسیت زیادی ایجاد نکند.
مثال انتقاد از شخصیت: کلّه شقّ هستی، خودخواه هستی، ...
هنگام انتقاد از رفتار دخترتان و دیگران بهتر است از قالب زير(روش XYZ+خواسته) استفاده کنيد تا موثرتر باشد:
« وقتي که در موقعيتِ X ، عملِ Y را انجام دادي، احساسِ Z به من دست داد. ميشه کار ... را انجام دهي؟(خواسته)».
مثال:«وقتی توی مسافرت(X) کتابی در مورد روابط زن و شوهر انتخاب کردی(Y) از دستت ناراحت شدم(Z). میشه از این به بعد، توی انتخاب کتاب بیشتر دقّت کنی؟(خواسته)».
از دخترتان زياد انتقاد نکنيد. چون باعث مي‌شود از اهميت حرف شما کم شود. وقتي حرفي زياد تکرار شود، از ارزشش کاسته مي‌شود. لذا بعد از يک تذکر، به او فرصت فکر کردن بدهيد و تذکرات خود را دائماً تکرار نکنيد.

4- تبلیغ غیر زبانی:
برای راهنمایی دخترتان به مسائل دینی لازم نیست همیشه او را نصیحت کنید و به او دستور دهید. بلکه همین که الگوی خوبی از یک مسلمان باشید، تأثیر بسیاری در گرایش او به اسلام و دستورات آن دارد. وقتی دخترتان ببیند شما به دستورات دینی عمل می نماید، دروغ نمی گویید، به وعده ها و قول هایتان حتماً عمل می کنید و غیره، این بزرگ ترین دعوت به دین است. امام صادق (علیه السلام) می فرماید:« كُونُوا دُعَاةً لِلنَّاسِ بِغَیْرِ أَلْسِنَتِكُمْ لِیَرَوْا مِنْكُمُ الْوَرَعَ وَ الِاجْتِهَادَ وَ الصَّلَاةَ وَ الْخَیْرَ فَإِنَّ ذَلِكَ دَاعِیَةٌ». یعنی «مردم را با غير زبان خود دعوت كنيد، تا پارسايى و سخت كوشى و نماز و خوبى را از شما ببينند؛ زيرا اينها، خود[بهترين] مبلّغ هستند»⁽¹⁾.
در این سنّ یک فیلم کوتاه خوب می تواند تأثیر بیشتری داشته باشد. توصیه می کنم در سایت «aparat.com» عبارات «مزاحمت خیابانی» و «حجاب» را جستجو نمایید. فیلم های مناسبی را پیدا می کنید. این فیلم ها را «به تدریج» دانلود کنید و به صورتی زیرکانه به دخترتان نشان دهید. مثلا اگر دخترتان فیلم های گوشی همراه شما را هر روز نگاه می کند، این فیلم را در گوشی خود دانلود کنید و بدون خواستن از دخترتان، اجازه دهید خودش فیلم را ببیند. بهتر است فعلا از سخنرانی های مذهبی برای راهنمایی دخترتان بهره نبرید. زیرا دخترتان فعلا از سخنران های مذهبی حرف شنوی ندارد.

5- اعتماد به نفس:
منظور از اعتماد به نفس، اطمینان فرد به قابلیت ها و استعدادهایش می باشد. افرادی که اعتماد به نفس بالایی دارند، برای جلب نظر دیگران تلاش نمی کنند. شاید میۀ زیاد دخترتان به برخی کتاب ها به خاطر توجّهِ دوستانش به این کتاب ها باشد. شاید دخترتان برای اینکه در جمعِ دوستانش پذیرفته شود و طرد نشود، خود را علاقمند به این کتاب ها نشان دهد و مانند دوستانش به مطالعه برخی کتاب ها بپردازد. این توجّهِ بیش از حدّ به نظر دوستان، می تواند به علّت نداشتن اعتماد به نفس باشد. برای افزایش اعتماد به نفس دخترتان کوشش کنید. خودداری از سرزنش و تحقیر، پرهیز از ایراد گرفتن، قدردانی از فرزند به خاطر تلاش هایش در دیگر زمینه ها و واگذاری مسؤولیت به او می تواند اعتماد به نفس فرزند را افزایش دهد.

6- محیط آلوده:
دوره نوجوانی و اوائل جوانی مرحله حساس رواشناختی است. دوره تحول وشکل گیری هویت فرد است. نوجوان دوست دارد در اجتماع پذیرفته شود و همه (به خصوص همسنّ و سالانش) او را قبول کنند و بپذیرند. حضور درمحیط های آلوده فکری الزاماتی دارد که گاهی فرد به خاطر مورد پذیرش قرار گرفتن و... تسلیم منطق و باور های غلط جمع می شود. از این رو حساسیت والدین به این موضوع، خیلی مهم و جدی است. بنابراین سعی کنید به صورتی ظریف رفت و آمد خود را با خانواده ها و خانم هایی که کتاب های خاصّی را می پسندند و حجاب را زیر سؤال می برند، کمتر نمایید.

7- تقویت رابطه با فرزند:
برای اینکه دخترِ نوجوانِ شما به حرفتان گوش دهد و نظراتِ شما برایش اهمیّت داشته باشد، باید رابطه یِ خود را با دخترتان تقویت کنید. جهت تقویتِ رابطه یِ خود با دخترتان، کاری مشترک با دخترتان انجام دهید. در ابتدا ببیند دخترتان به چه کار یا هنری علاقه دارد. به عنوان مثال ممکن است دخترتان به نقّاشی علاقه داشته باشد و دوست داشته باشد نقاشی را در سطحی بالا یاد بگیرد. خوب است دخترتان را در یک کلاس آموزشِ نقاشی ثبت نام کنید و خودتان نیز درکنار دخترتان در خانه، نقاشی کنید. یا مکن است دخترتان به یادگیریِ زبانِ انگلیسی علاقه داشته باشد. او را در یک کلاس انگلیسی ثبت نام کنید و خودتان نیز همراه با دخترتان انگلیسی یاد بگیرید. رسول اکرم(صلّی الله علیه و آله و سلّم) می‌فرماید: «مَنْ كَانَ عِنْدَهُ صَبِیٌّ فَلْیَتَصَابَ لَهُ»، یعنی «هرکس در خانه بچه دارد، به خاطر آن بچهْ او هم بچه شود»⁽²⁾. درست است که این حدیث در موردِ بچه (صَبیّ) است و دخترِ شما دیگر بچه نیست. اما این حدیثْ یک ملاک در اختیارِ ما قرار می دهد. آن ملاک این است که «اگر می خواهی فرزندت را تربیت کنی، باید خودت را در رُتبه یِ او قرار دهی».

8- صبور باشید:
عادت کردن نوجوان به تربیتِ دینی زمان بر است. شما نمی‌توانید فلسفه احکام شرعی ، مسائل دینی و حجاب را به‌ صورت فشرده و ناگهانی به ذهن او تزریق نمایید. روندی طولانی است که باید با صبر، حوصله، دلیل و منطق آوردن، آن را برای فرزندتان جا بیندازید. برای اینکه ان شاءالله مشکلتان حل شود، زیاد صلوات بفرستید. پیامبر اکرم(صلی‌الله‌علیه‌وآله) فرمودند: «من صلّی علی محمّد و علی آل محمّد مائة مّرةٍ قضی الله تعالی له مائة حاجة» یعنی «هر کس بر محمد و بر خاندان محمد صد صلوات بفرستد، خداوند تعالی صد حاجتش را برآورده می سازد»⁽³⁾.

پی نوشت:
1: کلینی، محمد بن یعقوب، اصول کافی، ج3، ص224، جهان آرا، تهران، 1387
2: فیض کاشانی، محمد بن شاه مرتضی، ج23، ص1388، مکتبة الامام امیرالمؤمنین علیّ (علیه السلام) العامّة، اصفهان، 1406
3: ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب اهل البیت (علیهم السلام)، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیّة، تهران، 1427، صفحه 355
 

http://www.askdin.com/showthread.php?t=63116&p=992485&viewfull=1#post992485