پرسش:
در اقوام ما جوانی هست که عادت کرده برای رسیدن به خواسته هایش به لجبازی، پرخاشگری و دعواهای خطرناک متوسل شود؛ طوری که واقعا جان مادرش در خطر است. روش برخورد این مادر چگونه باشد تا بتواند تنش ها را کم کند و حداقل خودش از آسیب های احتمالی در امان بماند؟
پاسخ:
مادر این جوان و دیگر اعضای خانواده اش در شرایط سختی قرار دارند. اختلاف میان والدین و فرزندانِ پرخاشگر و نافرمان از قدیم وجود داشته است. قرآن کریم در سوره مبارکه هود، آیات 42 و 43 به نافرمانیِ فرزند حضرت نوح (علیه السلام) می پردازد. در تاریخ اسلام نیز فرزندان برخی از امامان معصوم نافرمانی های جدّی می نمودند. چنانکه فرزند امام صادق (علیه السلام) به نام «عبدالله اَفطَح» با امامتِ برادرش امام کاظم (علیه السلام) مخالفتِ علنی نمود.
توصیه های زیر برای برخوردِ مناسب با جوان پرخاشگر را به مادر این جوان اطلاع دهید:
1- ارتباطِ دستوری با شکست مواجه می شود:
در دوران کودکی، پدر و مادر به فرزندِ خود دستور می دهند و امر و نهی می کنند. یعنی در دوره کودکی و نوجوانی از بالا به فرزند خود نگاه می کنند؛ اما این نوع رابطه در دوره جوانی دیگر کارآمدیِ لازم را ندارد. جوان دوست دارد مستقل باشد و تحت سلطه کسی قرار نگیرد. این مسأله باعث می‌شود هر گونه امر و نهی از طرفِ دیگران را در تضاد با استقلال خود ببیند و با آن مقابله کند. پس به هیچ وجه به جوان امر و نهی نکنید و برای هیچ کاری از فعل هایِ دستوری استفاده نکنید؛ چون او نه تنها به آن توجه نمی‌کند؛ بلکه خلاف آن را انجام می‌دهد. ارتباط در دوره جوانی باید به صورتی افقی باشد. یعنی پدر و مادر باید خود را در سطحی مساوی با فرزندشان بینند و به جای دستور و امر و نهی کردن؛ با تفاهم، همدلی و درکِ وضعیّتِ جوان با او ارتباطِ صحیحی برقرار نمایند.
هنگام انتقاد از رفتارش، نکات زیر را رعایت کنید:
الف) از رفتار انتقاد کنيد نه از شخصيت پسرتان:
شخصيت هر فردي تقريبا ثابت و پايدار است. اما رفتار فرد، موقتي و قابل تغيير مي باشد. به جاي استفاده از جملاتي که شخصيت پسر را هدف قرار مي دهد، هنگام انتقاد از رفتار قابل مشاهده پسرتان انتقاد کنيد تا حساسيت زيادي ايجاد نکند.
مثال انتقاد از شخصيت پسر: خودخواه هستي، تنبل هستي.
هنگام انتقاد از رفتار پسر بهتر است از قالب زير (روش xyz+خواسته) استفاده کنيد تا موثرتر باشد:
« وقتي که در موقعيتِ x ، عملِ y را انجام دادي، احساسِ z به من دست داد. ميشه کار ... را انجام دهي؟(خواسته)».
مثال: وقتي دیروز توی خونه(x) به خاطرِ پولْ دعوا راه انداختی(y) دِلخور شدم و غصه خوردم(z). ميشه دیگه این کار را نکنی؟(خواسته).
ب) از کلماتی مثل «چرا» برای سؤال از رفتار پسرتان استفاده نکنید:
وقتی با کلمه «چرا» از پسرتان در مورد رفتارش سؤال می پرسید، تصور می نماید که در حال بازجویی از او هستید و می خواهید آزادی اش را محدود کنید. مثلا وقتی می خواهید به پسرتان بفهمانید که از داد و فریادَش ناراحت هستید، از جمله «چرا داد می زنی؟» استفاده نکنید. به جای این جمله، از همان قالبِ (روش xyz+خواسته) بهره بگیرید.
ج) از يادآوري نقاط مثبت غافل نشويد:
قبل از اينکه از نقاط ضعف فرزندتان صحبت کنيد، نقاط قوتش را يادآوري کنيد و قبل از هر انتقادي از او تعريف کنيد. همچنين در گفت‌و‌گو‌هايتان بيان کنيد همانطور که شما از او انتقاد مي‌کنيد، او نيز مي‌تواند اشتباهات شما را بيان کند؛ چون بي عيب خداست. چنين رفتاري سبب مي‌شود پسرتان شما را آدم مُنصفي بداند و پذيرش بيشتری نسبت به حرف شما پيدا کند.
د) اعتدال را رعايت کنيد:
از پسرتان زياد انتقاد نکنيد. چون باعث مي‌شود از اهميت حرف شما کم شود. به همین خاطر بعد از يک تذکر، به او فرصت فکر کردن بدهيد و تذکرات خود را دائماً تکرار نکنيد.
2- به شخصیت جوان احترام گذارید:
بعضی از پدر و مادرها از این شکایت می کنند که فرزندان شان با آنها غیر محترمانه برخورد می کنند. وقتی در این خانواده ها دقت می شود، مشاهده می گردد که فرزندان آنها سال ها در حال تماشا و ضبط رفتارهایِ غیرِ محترمانه یِ والدین در منزل بوده اند. رفتار والدین با یکدیگر یا با دیگر اعضای خانواده یا فامیل یکی از دلایل رفتارهای اشتباه جوانان با خانواده شان است.مثلا تبعیض هایِ سهوی بین فرزندان باعثِ عصبانیّتِ جوانان می شود و حتی رابطه بینِ فرزندان را به هم می زند. پس پدر و مادر ضمنِ رفتارکردن با همه فرزندان به صورتِ مساوی و عادلانه، باید به شخصیّت همه فرزندان احترام بگذارند.
3- به جوان باید مسؤولیّت سپرد:
متاسفانه بعضی والدین به دلایل مختلف در حوزه های تحصیل، شغل و ازدواج بارها به جای فرزندان شان تصمیم می گیرند. والدین باید توجه داشته باشند، بیشتر جوانان به طور غریزی از این چالش ها استقبال می کنند و به شدت دوست دارند، توان و هوش حل مسئله خود را آزمایش کنند. پس بهتر است والدین با زبانی نرم و برخوردی خوش به فرزندشان مسؤولیّت بسپارند؛ تا آینده یِ جوان را تضمین نمایند.
4- اگر در میان دوستان پسرتان کسی هست که فرزندتان از او حرف شنوی دارد، بدون اطّلاع پسرتان، با او صحبت کنید و از او بخواهید «بدون اشاره به حرف شما»، با پسرتان به تدریج صحبت کند و او را کم کم با خوشرویی راهنمایی نماید و از او بخواهد که با پدر و مادرش با نیکویی برخورد کند.
5- با پسرتان لجبازی نکنید.
6- خواسته خودتان را بر فرزندتان تحمیل نکنید.
7- خطاها و لجبازی و مخالفت های فرزندتان، را نادیده بگیرید. در مقابل فحش و جسارت فرزندتان بی تفاوت باشید و اصلا عکس العمل نشان ندهید. می دانید که فحش دیگران تأثیر فیزیکی در ما ایجاد نمی کند.
8- در بین جمع و فامیل، شخصیت او را حفظ نمایید و از فرزندتان در جمع به دلایلِ مختلف (حتی مسائل کوچک) تشکّر و قدردانی نمایید.
9- پسرتان را موجودی بی خاصیت معرفی نکنید.
10- از کوچک کردن جوانِ تان به شدّت پرهیز نموده و همیشه سعی کنید که ایشان را مردی مقتدر معرفی و از کارهایی که برای شما انجام داده، تشکر و قدردانی کنید. - اگر جوان قادر به انجام کاری نبود، ایشان را با محبت راهنمایی کنید.
11- سعی کنید به زندگی خوشبین باشید و به کل اعضای خانواده به صورت مساوی محبت کنید.
12- عدالت بین فرزندان را مراعات کنید.
13- اگر زود عصبانی می شوید؛ مهارت کنترل خشم را بیاموزید. به این منظور: «هر بار که عصبانی شدید، ۲۴ قدم بردارید؛ طوری که انگار مثل یک بندباز روی یک طناب راه می روید. سپس بنشینید. انگشت اشاره دست راست را بین دو ابرو بگذارید و تا ده بشمارید. بعد کمی آب بخورید».
14- بسیار سعی نمایید به عنوان یک فرد مسلمان، دستورات دینی را رعایت نمایید تا هم الگویی برای فرزندتان باشید و هم بهانه ای برای عیبجویی علیهِ دین و دینداران به دستش ندهید.
15- خواسته های فرزندتان را باور داشته باشید. ایشان هم انسان است و دارای فکر و اراده است. به فکر و خواست ایشان احترام بگذارید و هرگز به خاطر داشتن عقیده ای، مسخره اش نکنید.
16- قدرت زبان نرم را دست کم نگیرید. در گذشته جادوگرها با حرکات عجیب و غریب مردم را جادو می کردند. اما امروزه افرادِ کاردان، انسان ها را با زبانشان سحر و جادو می نمایند. توانایی خود را در این زمینه تقویت نمایید. شما می توانید.
17- برای اینکه ان شاءالله مشکلتان حل شود، زیاد صلوات بفرستید. پیامبر اکرم(صلی‌الله علیه و آله و سلّم) فرمودند: «هر کس بر محمد و بر خاندان محمد صد صلوات بفرستد، خداوند تعالی صد حاجتش را برآورده می سازد»(1).
18- هرگز نباید انتظار داشته باشید که جوانتان مثل شما فکر کند و هر آنچه که توقع دارید برآورده نماید. با فرزندتان همان گونه برخورد کنید که با جوانان مردم برخورد می نمایید.
19- به این خانم بگویید: اگر این توصیه ها را انجام دادید و نتیجه نگرفتید، به همراه فرزندتان به یک روانشناس و مشاورِ متعهّد و خِبره مراجعه نمایید.
پی نوشت:
1: ابن مغازلی، علی بن محمد، مناقب اهل البیت (علیهم السلام)، المجمع العالمی للتقریب بین المذاهب الاسلامیّة، تهران، 1427، صفحه 355
http://www.askdin.com/showthread.php?t=63160&p=990441&viewfull=1#post990441