پرسش: درمان هواپرستی چیست؟ چطور می توان دچار عُجب در عبادت نشد؟
پاسخ: هواپرستی و غرق شدن در لذت های دنیوی، در درجه اول ناشی از بی توجهی به لذت های حقیقی و غفلت از سعادت واقعی ست. مهمترین مسئله ای که انسان را به مسیر درست و رسیدن به سعادت کمک می کند، توجه به هدف و اساس خلقت است. انسان برای رسیدن به کمال پا به این دنیا نهاده و هواپرستی دقیقا راه مخالف این هدف است. دقت و توجه به اینکه انسان اصولا چه موجودی ست، از کجا آمده، برای چه هدفی، و در نهایت به کجا خواهد رفت.
قاعدتا انسانی که چنین آگاهی را پیدا کند، در عبادت هم گرفتار عُجب و غرور نخواهد شد؛ چون می فهمد که تمام اینها ناشی از اراده پروردگار است و او به تنهائی و مستقل از خداوند، هیچ است. عُجب و خودپسندی، در حقیقت از نوعی تشبه انسان به پروردگار ناشی می شود. بدین صورت که انسان خودش را دارای کمالاتی می بیند و توجه نمی کند که این کمالات، اگر هم واقعا وجود داشته باشند، از ناحیه خداوند و لطف پروردگار به اوست. پس هر لحظه ای که این لطف از او سلب شود، آن کمالات هم وجود نخواهند داشت. ضمن اینکه هرچه هم انسان عبادت کرده و کمال کسب کند، در مقابل عظمت هستی، هیچ به حساب می آید. و باز هم در کنار تمام اینها، اصولا عبادت زمانی به کمالش می رسد که انسان در برابر پروردگارش اظهار ذلت و مسکنت داشته باشد؛ و حال اینکه عُجب و غرور دقیقا برخلاف این مسئله است.
مرحوم نراقی در این رابطه می فرماید: «علاج عُجب به عبادت و طاعت، آن است که: بدانی که غرض از عبادات وطاعات، اظهار ذلت و مسکنت است. و عادت و ملکه شدن اینها از برای نفس انسانی تامعنی بندگی و حقیقت آن حاصل شود. و عُجب چون منافات با این مطلب دارد، لا محاله عبادت را باطل می کند؛ و بعد از بطلان آن، عُجب به آن، چه معنی دارد؟ بلکه ترک عبادت بهتر است از عبادت با عُجب» (۱)
برای درمان عُجب، توجه به یک نکته هم بسیار مهم است؛ و آن اینکه انسان بداند اعمالش زمانی موجب سعادت او خواهند که با عاقبت به خیری تمام شود و هیچکس از عاقبتش مطمئن نیست و نمی تواند به قطع و یقین بداند که با ایمان کامل از دنیا خواهد رفت.
امام صادق (علیه السلام) فرموده اند: « الْعَجَبُ کُلُّ الْعَجَبِ مِمَّنْ یُعْجَبُ بِعَمَلِهِ وَلَا یَدْرِی بِمَا یُخْتَمُ لَهُ فَمَنْ أُعْجِبَ بِنَفْسِهِ وَفِعْلِهِ فَقَدْ ضَلَّ عَنْ مَنْهَجِ الرُّشْدِ وَادَّعَی مَا لَیْسَ لَهُ وَالْمُدَّعِی مِنْ غَیْرِ حَقٍّ کَاذِبٌ وَإِنْ خَفِیَ دَعْوَاهُ وَطَالَ دَهْرُهُ وَإِنَّ أَوَّلَ مَا یُفْعَلُ بِالْمُعْجَبِ نَزْعُ مَا أُعْجِبَ بِهِ لِیَعْلَمَ أَنَّهُ عَاجِزٌ حَقِیرٌ وَیَشْهَدَ عَلَی نَفْسِهِ لِیَکُونَ الْحُجَّةُ عَلَیْهِ أَوْکَدَ کَمَا فُعِلَ بِإِبْلِیسَ وَالْعُجْبُ نَبَاتٌ حَبُّهَا الْکُفْرُ وَأَرْضُهَا النِّفَاقُ وَمَاؤُهَا الْبَغْیُ وَأَغْصَانُهَا الْجَهْلُ وَوَرَقُهَا الضَّلَالَةُ وَثَمَرُهَا اللَّعْنَةُ وَالْخُلُودُ فِی النَّارِ فَمَنِ اخْتَارَ الْعُجْبَ فَقَدْ بَذَرَ الْکُفْرَ وَزَرَعَ النِّفَاقَ وَلَا بُدَّ لَهُ مِنْ أَنْ یُثْمِر» (۲)
"شگفتا و شگفتا از کسی که دچار عُجب می شود حال آنکه نمی داند عاقبتش چگونه خواهد بود. کسی که دچار خود پسندی شود از راه درست منحرف شده و ادعای چیزی را کرده است که از آن او نیست و هرکس ادعایی در مورد چیزی داشته باشد که حق او نیست دروغگو و شیاد است هرچند این دروغش مخفی بماند یا مدت زمان درازی از آن بگذرد. اولین کاری که با فرد خودبین می شود این است که آنچه باعث خود پسندی او شده بود از او گرفته می شود تا بداند که عاجز و حقیر است و خود بر این عجر خود شهادت دهد تا حجت بر او به طور کامل تری اقامه شود همچنان که با شیطان چنین معامله ای شد. عُجب گیاهی است که دانه آن کفر است و زمین آن نفاق و آب آن سرکشی و شاخه های آن جهل و برگ های آن گمراهی و میوه آن لعنت و دوزخ ابدی است. هرکس عُجب را اختیار کرد بذر کفر را افشانده و کشتزار نفاق را کاشته ، پس به ناچار باید منتظر ثمره آن باشد"
پی نوشت ها:
۱. نراقی، احمد بن محمد مهدی، معراج السعاده، موسسه انتشارات هجرت، قم، ۱۳۷۸، ص ۲۷۶
۲. مصباح الشریعه، للامام جعفر الصادق علیه السلام، موسسه الاعلمی للمطبوعات، بیروت، ص ۸۱
http://www.askdin.com/showthread.php?t=63059&p=990295&viewfull=1#post990295