تفاوت توحید ولایت و توحید ربوبیت در چیست؟

پرسش:
تفاوت توحید ولایت و توحید ربوبیت در چیست؟ آیا می توان گفت هر فعلی که توسط خداوند انجام می گیرد جزء ربوبیت است ؟ و آیا تمام صفات الهی به ربوبیت او باز میگردند؟

پرسش:
«ربب» در لغت به معنای تربیت و اصلاح چیزی است از حدی به حدی تا حد کمال(1) بنابراین به مالک، آقا، مدبّر، مربی، منعم و مانند آن «ربّ» گفته میشود.(2) بنابراین «الله رب کل شیء»، به معنای «الله مالک کل شیء» است(3)
در هر صورت تدبیر با صاحب و مالک بودن تلازم دارد،(4) و مدبّر و تدبیر کننده کسی است که مالک و صاحب باشد، چرا که تدبیر نوعی تصرف است و جز مالک کسی نمی تواند در ملک نمی­تواند تصرف کند.
ربوبیت الهی می­تواند به نحو وجودی و تکوینی باشد، و هم می­تواند به نحو تشریعی باشد، یعنی تمام آنچه که به لحاظ وجودی محقق می­شود به تدبیر تکوینی الهی است، و هم می­تواند به نحو قانونگذاری و تشریعی باشد، هر دو منحصر در اراده و ربوبیت الهی است.(5)

اما در خصوص توحید در ولایت باید عرض کنیم که «ولایة» به معنای إمارة است، و «ولی» به کسی می گویند که امر در دست اوست(6)، به همین خاطر یکی از اسماء الهی «والی» است، به این معنا که او مالک و متصرف در همه چیز است(7) چرا که فقط مالک حق تصرف در ملکش را دارد، و اوست که نسبت به دیگران «اولی بالتصرف» است. (8) و دیگران برای تصرف باید از جانب مالک حقیقی اجازه داشته باشند. تمام مالکیت های بشری اعتباری بوده و فقط مالکیت اوست که مالکیت حقیقی است.

بنابراین «ولایت» هم به تدبیر و قدرت اشعار داشته(9) و نوعی تدبیر است، اما دایره آن محدودتر از دایره ربوبیت است، یعنی «توحید در ولایت» در عرض «توحید در ربوبیت» نیست، بلکه در حقیقت یکی از شئون توحید در ربوبیت است(10)
به این معنا که فقط اوست که مستقلا بر تمام هستی ولایت دارد، و تمام کسانی که بر نوعی از مردم ولایت و حکومت دارند، این ولایت را باید با اذن او داشته باشند، وگرنه ولایتشان، ولایت حقیقی نبوده و طاغوتی است. بنابراین ولایت ائمه(ع) و تمام کسانی که از جانب او ولایت دارند در حقیقت جلوه ای از توحید خداوند است.(11)
طبق آنچه که گذشت هر فعل و تصرفی از جانب خداوند در عالم خلقت در حیطه توحید در ربوبیت تعریف می­شود، مگر «خالقیت»، چرا که ربوبیت به معنای تدبیر در عالم است، نه خلق کردن(12) بنابراین خالقیت الهی پیش از مرحله ربوبیت اوست.

اما در مورد این سوال که فرموده بودید آیا همه صفات الهی به ربوبیت بازگشت میکنند یا خیر باید عرض کنم، صفات الهی به دو دسته صفات فعل و صفات ذات تقسیم میشوند؛ صفات ذات صفاتی هستند که خداوند بدون در نظر گرفتن غیر خودش به آنها متصف می­شود، مانند علم و قدرت و حیات؛ چه مخلوقی باشد و چه نباشد خداوند عالم است، قادر است، و حی است؛ اما صفات فعل صفاتی هستند که در گرو وجود غیر خداوند هستند، مثلا تا خداوند دیگری را خلق نکند به صفت خالقیت متصف نمی­شود، تا به دیگری رزق ندهد به صفت رازقیت متصف نمی شود، تا دیگری را نبخشد به صفت غفاریت و رحمانیت متصف نمیشود.(13)

بنابراین ربوبیت از صفات فعل است، و تمام اوصاف الهی را شامل نمیشود، تنها اوصافی را شامل میشود که ناظر به تدبیر و تصرف او در عالم هستی باشد، نه صفات ذات که تصرف و تدبیر در آنها معنا ندارد.

پی نوشت ها:
1. راغب أصفهانى، حسين بن محمد، مفردات الفاظ القرآن، دار القلم‏، بیروت، چاپ اول، 1412ق، ج1، ص336.
2. ابن اثير جزري‏، النهایة فی غریب الحدیث، موسسه مطبوعاتي اسماعيليان‏، قم، چاپ چهارم، 1367ش، ج2، ص179.
3. ابن منظور، لسان العرب، دار الفكر، بیروت، چاپ سوم، 1414ق، ج1، ص399.
4. سبحانی جعفر، الالهیات، المركز العالمي للدراسات الإسلامية، قم، چاپ سوم، 1412ق، ج2، ص61.
5. همان، ج2، ص62.
6. طريحي، فخر الدين‏، مجمع البحرین، مرتضوی، تهران، چاپ سوم، 1375ش، ج1، ص455.
7. النهایة، ج6، ص227.
8. سبحانی، جعفر، بحوث فی الملل و النحل، موسسه امام صادق(ع)، قم، ج6، ص46.
9. النهایة، ج6، ص227.
10. الالهیات، ج2، ص73.
11. طهرانی، محمد حسین، امام شناسی، نشر علامه طباطبايى‏، چاپ سوم، 1426ق، مشهد، ج13، ص288.
12. الالهیات، ج2، ص63.
13. همان، ج1، ص84.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=63141&p=989125&viewfull=1#post989125