سؤال:
همسر بنده مبتلا به وسواس در وضو و خواندن نماز است. مدت زیادی هست که دارو مصرف می کند ولی تغییر چندانی نکرده است.
پاسخ:
با سلام و احترام خدمت شما پرسشگر محترم!
وسواس يكي از اختلالات رواني است كه نه تنها در جامعه ما، بلكه در همه جوامع بشري اعم از مذهبي و غير مذهبي به صورت آشكار و نهان وجود دارد؛ بنابراين، تنها شما به اين مشكل مبتلا نيستيد، افراد زيادي از مشكل وسواس رنج مي‌برند. آنچه مهم است و بايد توجه داشته باشيد برنامه ريزي در جهت رفع آن است.
وسواس همان گونه كه از نامش پيداست حالتي است در انسان كه باعث وسوسه انگيزي مي‌شود. در اصطلاح اهل لغت، حديث نفس است، يعني كلامي كه در باطن انسان است و نيروي بي‌ريشه ولي قوي است كه به واداشتن انسان به ارتكاب عملي و يا بازداشتن او از انجام دادن امري مي‌پردازد.(1)
وسواس از نظر روان شناسان «فكر، كلمه يا تصويري است كه به رغم ارادة انسان به هوشياري وي هجوم مي‌آورد، سازمان رواني را تحت سيطرة خود قرار مي‌دهد و اضطراب گسترده‌اي را در فرد بر مي‌انگيزد»(2)
از لحاظ روانشناختی «بی‌اعتنایی و بی‌توجهی» و بی‌تفاوتی به نداهای درونی نسبت به توجه وسواس گونه به اعمال و رفتار خود و یا تکرار عمل وسواسی، جزء مراحل درمان وسواس به حساب می‌آید به طوری که مَراجع بزرگوار تقلید هم بر صحت این روش تأکید دارند و مبتلایان به وسواس را توصیه به بی‌توجهی و بی‌اعتنایی نسبت به نداهای درونی که فرد وسواس را به دقت و بررسی بیش از حد فرا می‌خواند، می‌کنند.
به هر حال، برای درمان بیماری وسواس چاره‌ای نیست که با تمام افکار و اعمال وسواسی به مقابله برخیزد و آنها را به گونه‌ای قلع و قمع کند که اجازه جولان و کوچک‌ترین عرض اندامی پیدا نکنند. طبیعی است وقتی این گونه افکار به مدت بیشتری در ذهن فرد بمانند بیشتر هم جولان خواهد داد و اسباب زحمت را فراهم می‌کنند به همین خاطر، اگر بتواند در همان ابتدای کار جلوی آنها را بگیرد و اجازه ندهد این گونه افکار وسواسی در ذهن ماندگار گردند، موفق‌تر عمل خواهد نمود.
اما در مورد همسرتان چند راهکار را تقدیم می نماییم و توصیه می کنیم در صورت عدم دریافت نتیجه حتما به مشاور و روان درمانگر متبحر مراجعه نموده و وسواس را اساسی درمان نماید:
راهکارها (این راهکارها خطاب به همسرتان است)
1. برنامه ريزي دقيق و ايجاد اشتغال و سرگرمي. تطهيرهاي مكرّر و انجام رفتارهاي وسواسي مي تواند بدان دليل باشد كه فرد وقت و فرصت كافي براي انجام آن در خود احساس مي كند. بنابراين سعي كنيد به جاي يك كار، چندين كار براي خود در نظر بگيريد و به گونه اي برنامه ريزي نماييد كه يكي پس از ديگري انجام شود و وقت اضافي نداشته باشيد تا كارهايتان را تكراري انجام دهيد.
2. يكي ديگر از روش ها كه مي تواند بسيار براي شما مفيد باشد اين است كه از حساسيت زدايي منظّم استفاده نماييد.(3) حساسيت زدايي منظم، مراحل مختلفي دارد. ابتدا در مرحله شناخت و سپس در مرحلة عمل مي تواند انجام شود. اين عمل بايد زيرنظر روان شنا س باليني انجام شود. مثلا هر بار سعی کنید زمان وضو و نماز را کاهش دهید و به حد اعتدال نزدیک نمایید.
3. براي اوقات فراغت خود اشتغال و برنامه‌ريزي داشته باشید. بسياري اوقات وسواس فکری برخاسته از بي‌برنامه‌گي و بيكاري است. نداشتن برنامه و فراغت زیاد اراده انسان را تضعیف می‌کند. افرادي كه بيشتر اوقات بيكار و در منزل هستند، بيشتر به مشکلات فکری مبتلا مي‌شوند.
4. به ديگران نگاه كنيد كه چگونه آنها زندگي معمولي خود را انجام مي‌دهند و به شستشوهاي تكراري اقدام نمي‌كنند. ائمه (عليهم السّلام) و علماي ما نيز در مصرف آب بسيار دقيق بود‌ه‌اند و از اسراف پرهيز مي‌كردند. آيا به عواقب گناه اسراف توجّه كرده‌ايد؟ آيا فكر نمي‌كنيد كه شما مقدس‌تر از ائمه و علماء نيستيد. اگر اين كار درست بود آنها اين اعمال را تكرار مي‌كردند.
5. به رسالة توضيح المسائل مرجع خودتان رجوع كنيد، در مسائل آن , قسمتي كه به عنوان كثير الشّك مطرح شده است، (بحث نماز) و گفته شده است كسي كه زياد از حدّ متعارف در مسائل شرعي شك مي‌كند نبايد به شك خود اعتنا كند و اگر اعتنا كند در واقع خلاف خواست خدا را انجام داده است. (براي اطّلاع از احكام و شرايط آن حتماً به رسالة عمليّه رجوع شود.)
6. هرگز خودتان را به خاطر اين افكار ملامت نكنيد، اين افكار و محتويات آن جزء اين بيماري خفيف شما است و در واقع چون شما قصد و نيّت بد نداريد، هيچ گناهي مرتكب نشده‌ايد. امّا شما وظيفه داريد جهت بهبودي و سلامت خود از مشاوره و تكنيك‌هاي درمانِ وسواس، كمك بگيريد. (بيماري روحي مثل سرماخوردگي است، براي همه امكان ابتلاء به آن وجود دارد.)
امیدواریم همسرتان با عمل به آنچه که عرض شد بتوانند بر این مشکل خود غلبه نمایند.
پی نوشت:
1. دهخدا، لغتنامه، واژة وسواس.
2. دادستان، پريرخ، روان شناسي مرضي تحولي از كودكي تا بزرگسالي، سمت، ج 1، ص 147.
3. احمدي، جمشيد، وسواس و درمان آن، انتشارات نويد، 1348، ص 38، 39.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=62688&p=988625&viewfull=1#post988625