سوال:
نتایج حاصل از تشکیک وجود صدرایی چیست؟
پاسخ:
مقدمه1؛ با توجه به وحدت وجود كه غير از وجود چيزي اصالت ندارد، ما به الامتياز موجودات به تفاوت مراتب آنهاست و به عبارتي همان چيزي كه سبب اشتراك موجودات است، سبب امتياز نيز هست. بنابراين وجود دارای درجات و مراتب متفاوتی است که همگی در وجود بودن مشترک اند و تفاوت آنها به شدت و ضعف است. بر اين اساس، وجود يك امر پيوسته است كه از مرتبه شديد شروع شده و به مرتبه ضعيف ختم مي گردد، ابتداي اين سلسله واجب الوجود است كه در نهايت شدت بوده و انتهاي اين سلسله هيولاي اولي است كه صرفا قوه محض است. اين مراتب شديد و ضعيف همان تشكيك خاصي است كه ملاصدرا مطرح كرده و بعد از اصالت وجود، مهمترين نقش را در مباني فلسفه او بازي مي كند.
مقدمه2؛ تشکیک در وجود را می توان از دو نظر بررسی کرد:
الف: تشکیک طولی؛ در این نوع از تشکیک، حقیقت واحدی از مرتبه اعلای خود یعنی واجب الوجود شروع شده و تا پایین ترین مرتبه یعنی هیولای اولی ادامه پیدا می کند، به طوری که بین آنها رابطه علّی و معلولی برقرار است.
ب: تشکیک عرضی؛ تشکیک مذکور در بین افراد یک نوع یا جنس برقرار است، به طوری که بین آنها رابطه علت و معلول وجود ندارد. مانند نور قوی و ضعیف که در اصل نور بودن اشتراک داشته و در شدت و ضعف خود اختلاف دارند. بنابراین در مورد دو موجود هم عرض مانند دو مولکول آب، اگر وجود آنها ملاک باشد و منظور رابطه تشکیک طولی مد نظر باشد، این دو مشکک محسوب نمی شوند، زیرا بین آنها رابطه علی و معلولی نیست.
ثمرات و نتايج تشكيك وجود:
1. مهمترين ثمره تشكيك وجود، نفي تباين ذاتي بين موجودات و بازگرداندن كثرات عالم به نوعي وحدت است.(1)
2. اثبات جسماني الحدوث بودن نفس و رسيدن آن به تجرد نيز از ديگر ثمرات تشكيك است.(2)
3. اثبات عالم مثال، معاد جسماني و البته تجسم اعمال انسان در آخرت نيز از ديگر ثمرات تشكيك است كه صدرا به آن اشاره كرده است.(3)
4. يكي از مباني حركت جوهري كه قسمت عمده اي از فلسفه ملاصدرا را تشكيل مي دهد نيز همان بحث تشكيك در وجود است.(4)
5. وجود رابطه سنخيت بين علت و معلول و اثبات حمل حقيقت و رقيقت نيز وابسته به تشكيك است.
6. صدر المتالهين يكي از مباني برهان صديقين با تقرير نوين خويش را نيز تشكيك در وجود معرفي مي كند.
7. تبيين نحوه صدور مخلوقات از حضرت حق.
8. تبيين مساله علم الهي و اثبات اتحاد عالم به معلوم.(5)
موارد مذكور برخي از مهمترين ثمرات و نتايج تشكيك در وجود بود كه البته ممكن است از بعضي اصول ذكر شده، فروعات ديگري نيز قابل دستيابي باشد.
پي نوشت ها:
1. صدر المتألهين، (1387)، سه رسائل فلسفى، تصحيح و تعليق از سيد جلال الدين آشتيانى، سوم، قم، دفتر تبليغات اسلام، ص44.
2. آشتيانى، سيد جلالالدين، (1381)، شرح بر زاد المسافر، سوم، قم، دفتر تبليغات اسلامى، ص205.
3. صدر المتالهین، محمد بن ابراهیم، (1981)، الحکمة المتعالیة فی الاسفار العقلیة الاربعة، سوم، بیروت، دار احیاء التراث، ج9، ص186.
4. صدر المتألهين، (1387)، ص44؛ آشتيانى، (1381)، ص202.
5. صدر المتألهين، (1387)، ص45.