روش صحیح مطالعه چیست؟

پرسش:

برای افزایشِ یادگیری در هنگام مطالعه درس ها و کاهش فراموشیِ مطالب چه راهکارهایی را توصیه می نمایید؟

پاسخ:

افزایش اعتماد به نفس یک فرد، باعث افزایش کاراییِ او در مهارت های مختلف می شود. برخی ادعا می کنند که تندخوانی راهی مفید و کاربردی برای مطالعه مؤثر است. اما باید گفت که حداکثر کاربرد تند خوانی در روزنامه خوانی و متن های ساده است. هر قدر فرد در فرایند یادگیریْ فعال و درگیر باشد، عملکرد حافظه اش بهتر خواهد بود. پژوهش های گوناگون نشان داده اند زمانی که مواد یادگیری توسط خود آزمودنی آماده و فراهم شود و در ساختن و یا اجرای این اطلاعات نقش داشته باشد، در مقایسه با زمانی که آزمایشگرِ یاددهنده به طور انفعالی مواد یادگیری را به صورت حاضر و آماده به فرد ارائه می دهد یادآوری بیشتر خواهد بود. بنابراین هر روشی که باعث افزایش درگیریِ فرد با مطلب شود، به کاراییِ او کمک می کند. اگر در هنگام یادگیری، مطالبِ جدید به مطالبِ قبلی که بهتر آموخته شده اند، ربط داده شوند؛ یادگیری مؤثرتر خواهد بود و هنگام یادآوری و بازیابیِ اطلاعات، فراموشیِ کمتری بروز می کند.
مغز قادر به تشکیل دو نوع عمده از حافظه بلند مدت است:

- حافظه صریح (خبری يا بياني): برای حقایق و وقایع، افراد، مکانها و اشیاء
- حافظه ضمنی (غیر خبری يا غير بياني): برای مهارت های ادراکی و حرکتی
برای افزایشِ یادگیری، دو نظریه رقیب وجود دارد:

1- نظریه اِبینگهاوس:
بر اساس نظریه اِبینگهاوس، برای یادگیریِ بیشتر، مطالبْ باید در بازه های زمانی مشخصی مثلا آخر شب، یک روز بعد،4 روز بعد و... به صورت منظمی تکرار شوند تا به یاد سپرده شوند.

2- تئوری «عدم استفاده»:
بر اساس این تئوری، برای یادگیریِ مؤثرتر به جای اینکه یک متن به کُندی و بارها خوانده شود، فرد باید آن را یک بار از ابتدا تا انتها با مکث کمتر و بدون بازگشت بخواند، سپس این کار را تکرار کند. پس از خواندن های فراوان، فرد به مرحله ای باید برسد که اگر از او سؤالی پرسیده شود، بدون مکث جواب دهد و اگر نمی داند باید به متن مراجعه کند و به ذهن و مغز نباید فشار آورَد. بنابراین در یادگیریِ مطالبِ حفظ کردنی که حافظه صریح در آن نقشِ اساسی دارد، یادگیرنده باید تحمّل مقداری ابهام در مطالب را داشته باشد و انتظار نداشته باشد که با یک بار خواندن، تمام مطالب را یاد بگیرد.

روش «پس خبا»:
برای مطالعه و یادگیریِ کتاب های درسی، روشی به نام «پس خبا» ارائه می دهم که به نظر می رسد شیوه ای مؤثر برای بهتر فهمیدن و بهتر حفظ کردنِ مفاهیم و اطلاعات کلیدی است. نام این روش در انگلیسی «PQRST» برگرفته از نخستین حرف نام هر یک از مراحلِ پنج گانه در مطالعه متون است: پیش خوانی (Preview)، سؤال کردن (Question)، خواندن (Reading)، به خود پس دادن(Self-recitation) و آزمون (Test). دو مرحله پیش خوانی و آزمون، ویژه بررسیِ سراسریِ هر فصل از کتاب هستند. سه مرحله دیگر (سؤال کردن، خواندن و به خود پس دادن) اختصاص به هر بخشِ اصلی از هر فصل دارند.
توضیح:
مرحله پیش خوانی: نخست به مرور کلّیِ فصل می پردازید تا با موضوعاتِ آن به صورت کلّی آشنا شوید. یعنی فهرست مطالبِ فصل را می خوانید؛ عناوینِ بخش های اصلی و فرعیِ فصل را نگاه می کنید و می خوانید. نکته مهمّ در پیش خوانی این است که پس از مرورِ مطالبِ فصل، چکیده یِ پایانیِ فصل را با دقت مطالعه کنید و روی نکاتِ آن فکر کنید. در این مرحله ممکن است سؤالاتی به ذهنتان خطور کند که پس از خواندنِ تمامِ متنِ فصل می توانید به آنها پاسخ دهید. در این مرحله، تصویری کلّی از مطالبِ فصل و سازمان بندیِ آن به دست می آورید.
مرحله سؤال کردن: در این مرحله در مورد موضوعاتی که در مرحله پیش خوانی با آنها برخورد کرده اید، سؤال می پرسید. هنگام مطالعه مطالبِ هر بخش از یک فصل، یک یا چند سؤال درباره موضوعاتِ مهمّ در نظر بگیرید. از خود بپرسید:«نویسنده در این بخش، چه مفاهیم مهمّی را در نظر داشته است؟».
مرحله خواندن: در این مرحله، مطالبِ فصل را با دقـت می خوانید و ضمن خواندن سعی می کنید به سؤال هایی که در مرحله سؤال کردن مطرح کرده بودید، پاسخ دهید. همچنین در این مرحله سعی کنید بین مطالبی که می خوانید و اطلاعات قبلیِ تان ارتباط پیدا کنید. می توانید در این مرحله، زیر واژه ها یا عبارت های اصلی خطّ بکشید، اما مقدار آن نباید از 10 تا 15 درصدِ متن بیشتر باشد. تا زمانی که مطالب بخش معینی را نخونده اید یا با همه مفاهیم اصلی آشنا نشده اید، یادداشت برداری نکنید.
مرحله به خود پس دادن: پس از خواندن هر بخش، سعی کنید مفاهیم اصلی را به خاطر آورید و اطلاعات را از حفظ با خود بگویید. مفاهیم را به زبان خود بازگو کنید و اگر تنها هستید، اطلاعات را با صدای بلند و اگر تنها نیستید، زیر لب تکرار کنید. مطالبی را که به یاد می آورید، با متن کتاب تطبیق دهید تا مطمئن شوید که آنها را درست و کامل حفظ کرده اید. به کمک مرحله به خود پس دادن، به کمبودهای اطلاعاتِ خود پی می برید و می توانید آنها را در ذهن تان سازماندهی کنید. پس از اینکه بخشی از متن را به این روش مطالعه کردید، به بخش بعدی بروید و دوباره مراحلِ سؤال کردن، خواندن و به خود پس دادن را تکرار کنید.
مرحله آزمون: پس از خواندن مطالب فصل، باید به آزمون و مرور مطالب بپردازید. با مراجعه به یادداشت هایتان، ببینید چه مقدار از مفاهیم اصلی را به یاد دارید. سعی کنید بفهمید چه پیوندی بین مطالب مختلف وجود دارد و این مطالب چگونه در فصل، سازمان بندی شده اند. در مرحله آزمون شاید مجبور شوید فصل را مرور کنید تا درستیِ مفاهیم و مطالبِ اصلیِ حفظ شده را بررسی کنید. در این مرحله، دوباره چکیده فصل را بخوانید و جزئیات مربوط به هر یک از نکات چکیده را در نظر بیاورید. مرحله آزمون را هرگز به شب امتحان موکول نکنید. نخستین مرورِ مطالبِ فصل باید بلافاصله پس از خواندنِ آن باشد.
پژوهش ها حاکی از وجود فواید فراوان در روش «پس خبا» بوده و مسلّماً این روش کارآمدتر از روش روخوانیِ ساده ی مطالب است. در این روش، مخصوصا به خود پس دادنِ مطالب، نقش بسیار مهمی دارد. طلّاب حوزه علمیّه این مرحله را با روشی به نام «مباحثه» انجام می دهند. در مباحثه، پس از هر جلسه درسِ استاد و خواندنِ مطالب، دو یا چند طلبه حوزه گردِ هم می آیند و مطالبِ جلسه ی اخیر را به یکدیگر پس می دهند. اختصاص بخش عمده ی طول مدتِ مطالعه به «یادآوری فعّالِ مطالب» بهتر از ان است که تمام وقت خود را صرف خواندن و بازخوانیِ مطالب کنید. بررسی ها این مطلب را تأیید می کنند که خواندنِ چکیده فصل، بیش از مطالعه سراسرِ فصلْ کارآمدی دارد. خواندن چکیده پیش از خواندنِ فصل، چشم اندازی کلّی از فصل را فراهم می کند که خواننده را در سازماندهی مطالب در هنگام خواندنِ مطالبِ فصل یاری می دهد. حتی اگرنخواهید روش «پس خبا» را به صورت کامل انجام دهید، بهتر است از فواید «به خود پس دادن مطالب» و نیز مطالعه چکیده فصل پیش از خواندنِ مطالب فصل غفلت نورزید(1).
برای اینکه در یادگیری و نیز هنگام یادآوریِ اطلاعات موفق باشید، سعی کنید بر اضطراب خود غلبه نمایید. اضطراب بر تفکّر، ادراک و یادگیریِ افراد تأثیر می گذارد. اضطراب در ادرک افراد تحریف هایی ایجاد می کند. این تحریف ها با کم کردن از تمرکز، کم کردن قدرت بازیابیِ اطلاعات و مختلّ ساختن تداعی و ربط دادن امور به همدیگر، می توانند در یادگیری و یادآوریِ اطلاعات اختلال ایجاد کنند (2). خواندن دعا و انجام عبادت، مراقبه (مِدیتِیشِن) و پیاده روی راه هایی برای کاهش اضطراب و افزایش عملکرد در یادگیری و یادآوریِ اطلاعات می باشند.

منابع:
1- اتکینسون ، ریتا ال . [ و دیگران ] .خلاصه روانشناسی هیلگارد . ترجمه محمد نقی براهنی و دیگران .فصل 8. صفحه 311. انتشارات رشد. 1385
2- سادوک ، بنجامین . آلکوت سادوک ، ویرجینیا . روئیز، پدرو . خلاصه روانپزشکی . ترجمه فرزین رضاعی. ج1. ص703. انتشارات ارجمند. 1396.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=62472&p=984427&viewfull=1#post984427