پرسش:
طبق یکی از نامه های کتاب المراجعات عقد اخوت در زمان پیامبر دوبار انجام شده است.لطفا صحت یا عدم صحت این مطلب را اعلام نمایید .در صورت صحت چنین عقدی آیا خواندن صیغه برادری(بین دو پسر) و یا خواهری(بین دو دختر) معتبر می باشد؟
پاسخ:
پیوند برادری میان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و امام علی (علیه السلام) جزو متواترات تاریخی است. بجز منابع شیعی، بسیاری از منابع اهل سنت نیز این واقعه را نقل کرده‌اند که علامه امینی در کتاب الغدیر به پنجاه مورد از آنها اشاره کرده است. عقد اخوت دوبار صورت گرفت یکبار در مکه و قبل از هجرت و بار دوم در مدینه.
عقد اخوت در مکه
میان مورخان مشهور است که پیامبر پیش از هجرت به مدینه، بین مسلمانان مکه (که بعدها مهاجران لقب گرفتند) عقد اخوت بست تا در تحمل آزار و اذیت‌های مشرکان و نیز مشکلاتی که در آینده در راه هجرت برای آنان پیش می‌آمد، یاور یکدیگر باشند. آن گونه که در منابع تاریخی آمده، پیامبر میان ابوبکر و عمر، حمزه بن عبدالمطلب و زید بن حارثه، عثمان و عبدالرحمان بن عوف، زبیر و ابن مسعود، بلال و عباده بن حارثه، مصعب بن عمیر و سعد بن ابی وقاص و... عقد اخوت بست.[1]
عقد اخوت در مدینه
پنج ماه و به نقلی هشت ماه[2] پس از هجرت مسلمانان به مدینه، روزی پیامبر (صلی الله علیه و آله) به اصحاب خود فرمود: «تآخوا فی الله أخوین أخوین: در راه خدا، دو تا دو تا با یکدیگر برادر شوید.»[3] بنا بر مشهور تعداد آنها ۹۰ نفر بوده است: ۴۵ نفر از مهاجران و ۴۵ نفر از انصار.[4]
این برادری که بین مهاجران و انصار برقرار شد، دارای تواتر تاریخی و روایی است و با عبارت‌هایی با اختلاف کم، نقل شده است. بنا بر نقل منابع، پیامبر بین ابوبکر و خارجة بن زید انصاری، عمر و عتبان بن مالک انصاری خزرجی، عثمان و اوس بن ثابت، ابوعبیدة بن جراح و سعد بن معاذ، عبدالرحمان بن عوف و سعد بن ربیع، طلحه و کعب بن مالک، زبیر و سلمة بن سلام، سلمان فارسی و ابودرداء، عمار بن یاسر و حذیفة بن نجار یا به نقلی ثابت بن قیس و... برادری برقرار کرد.[5]
پس از برقراری این پیوند، مسلمانان همچون دو برادر حقیقی از یکدیگر ارث می‌بردند. ولی این حکم، موقت بود و با نزول آیه «وَأُولُو الْأَرْ‌حَامِ بَعْضُهُمْ أَوْلَىٰ بِبَعْضٍ فِي كِتَابِ اللَّـهِ مِنَ الْمُؤْمِنِينَ وَالْمُهَاجِرِ‌ينَ»(احزاب ، ۶)، ارث بردن به خویشان نسبی اختصاص یافت.[6]
اما در مورد اعتبار آن در زمان ما باید گفت:
عهد و عقد اخوت، یک نوع پیمان برادری دو مسلمان با یکدیگر است که در شداید یار و کمک کار یکدیگر باشند . همدیگر را به انجام کارهای خیر سفارش کنند و برای یک دیگر دعا کنند. این کار بسیار خوب را پیامبر (صلی الله علیه و آله)در سال اوّل هجرت در مدینه بین مسلمانان ایجاد کرد تا در ضمن این که محبتشان به یکدیگر زیاد می شود, از تفرقه و جدایی که بین افراد پیش می آید, جلوگیری کند.
عقد اخوت به اين صورت است كه دو نفر يا چند نفر مؤمن با هم متعهد مي شوند در صورت توان، مشكلات يكديگر را برطرف كنند حتي در دنيا پشتيبان يكديگر باشند، نيز در آخرت و پس از مرگ ، از همديگر شفاعت كنند. اگر يكي اهل بهشت بود، ديگري را شفاعت كند.
در عقد اخوت لازم نیست که صیغه خاصی خوانده شود و همچنین لازم نیست که حتما در عید غدیر باشد بلکه اگر دو نفر انسان مسلمان برای اینکه در خوبی ها و انجام واجبات و ترک کارهای حرام کمک کار هم باشند با یکدیکر تصمیم بگیرند که همدیگر را یاری کنند کافی است و با این توافق ، همدیگر را مانند برادر می دانند.
مکان و زمان خاصی در عقد اخوت شرط نیست اگر چه بهتر است که این کار در روز عید غدیر و همراه با خواندن صیغه خاص آن باشد.[7]
به این صورت که دست خود را بر دست راست برادر خود بگذارد و بگوید:
« وَاخَيْتُكَ فِي اللَّهِ وَ صَافَيْتُكَ فِي اللَّهِ وَ صَافَحْتُكَ فِي اللَّهِ وَ عَاهَدْتُ اللَّهَ وَ مَلَائِكَتَهُ وَ كُتُبَهُ وَ رُسُلَهُ وَ أَنْبِيَاءَهُ وَ الْأَئِمَّةَ الْمَعْصُومِينَ (ع) عَلَى أَنِّي إِنْ كُنْتُ مِنْ أَهْلِ الْجَنَّةِ وَ الشَّفَاعَةِ وَ أُذِنَ لِي بِأَنْ أَدْخُلَ الْجَنَّةَ لَا أَدْخُلُهَا إِلَّا وَ أَنْتَ مَعِي؛ آن گاه برادر مؤمن می گوید: قبلت؛ آن گاه بگوید: أَسْقَطْتُ عَنْكَ جَمِيعَ حُقُوقِ الْأُخُوَّةِ مَا خَلَا الشَّفَاعَةَ وَ الدُّعَاءَ وَ الزِّيَارَةَ». [8]
وقتی که طرف مقابل قبول کرد، برادر معنوی یک دیگر خواهند شد.
همان گونه که در متن صیغه عقد برادری آمده، اقتضای برادری، شریک ساختن طرف دیگر در دعا ، زیارت و شفاعت است. یعنی اگر دعا نمود، به برادر خویش نیز دعا کند. اگر به زیارت اولیای خدا مانند پیامبر(صلی الله علیه و آله) و ائمه(علیهم السلام)نائل شد، از جانب او نیز زیارت کند. همچنین در قیامت اگر حق شفاعتی نصیب او گردید، از وی شفاعت نماید.
عقد اخوت یک تعهد اخلاقی است که تعهد و التزام به آن نیز اخلاقی است ؛ بنا بر این اگر دو طرف توافق کنند ،می تواند لغو شود.
عقد اخوت ربطی به محرمیت بین دو نفر ندارد و خود این دو نفر و خانواده های این دو نفر به یک دیگر محرم نمی شوند. فقط برادر معنوی یک دیگر می شوند.
و این عقد صرفا برای این است دو نفر مومن همدیگر را در انجام کار های خوب و ترک گناه کمک کنند و همدیگر را دعا کنند.
پی نوشتها:
[1]. الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج۳، ص۳۴۵.
[2]. تاریخ الخمیس، دیار البکری، ج۱، ص۳۵۳.
[3]. السیرة النبویة، ج۱، ص۵۰۴-۵۰۵
[4]. الصحیح من سیره النبی الاعظم، ج۴، ص۲۲۷
[5]. تاریخ الخمیس، دیار البکری، ج۱، ص۳۵۳.
[6]. مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ذیل آیه ۶ سوره احزاب
[7]. آیت الله خامنه ای ، اجوبه استفتائات ، س 1464 و س 1465.
[8]. مستدرک الوسائل ج6 ، ص 279 ؛ مفاتیح الجنان ،اعمال روز عید غدیر.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=60418&p=962343&viewfull=1#post962343