معطی شی ء فاقد شی‌ ء نیست...

پرسش:

معطی شی ء فاقد شی‌ ء نیست پس وقتی ما ظلم میکنیم باید از معطی شی ء به ما رسیده باشد.آیا این به این معناست که معطی شی ء ظالم است؟

پاسخ:

برای رهیافت به جواب بهتر است که ابتدا قاعده فلسفی را بررسی کرده و حدود آن را شناخته آنگاه به به جوابگویی بپردازیم:
قاعده "معطی الشی لایکون فاقد الشی" بدین معناست که کسی که می خواهد چیزی عطا کند بایستی آن را داشته باشد و الا ندار قابلیت اعطا ندارد .
شهید مطهری برای جلو گیری از ایجاد شبهات در کنار این قاعده می فرماید: اینكه «معطی شی ء فاقد شی ء نمی تواند باشد» برای بعضی مایه ی اشتباه می شود. فكر می كنند كه مقصود این است كه هر علتی به هر معلولی هر چیزی می دهد باید خودش همان را داشته باشد. آیا خدا كه جسم را خلق كرده، خودش باید دارای جسمیت باشد؟ ! مقصود این نیست؛ مقصود این است كه معطی یك كمال فاقد آن كمال نیست، بلكه واجد آن كمال در مرتبه ی اعلی است؛ یعنی آن كمالی را كه در مرتبه ی پایین تر می دهد خودش آن را در مرتبه ی بالاتر دارد.(1)
شبیه این گفتار را استاد شهید مطهری یعنی علامه طباطبایی دارد ایشان در جواب ده سوال یکی از شاگردانشان رساله ای منتشر نشده دارند که یکی از سوالات در باره همین قاعده است علامه در جواب می فرمایند:
قاعده‌ي«فاقد شيء معطي شيء نمي شود»،‌ قاعده اي است فلسفي و استثنا ناپذير و طبق اين قاعده، هر علتي بايد واجد همان معلول باشد كه ايجادش نموده است و چنان كه در مبحث جعل، مقرّر شده، اثري كه علّت در معلول مي گذارد، در وجود است فقط، ماهيّت معلول، ارتباطي با علّت ندارد، بنابراين، علّت، كمالي را كه به معلول مي دهد، كمال وجودي است. و امّا ماهيّت، نه علّت، واجد آن است و نه اثر علّت، مرتبط به آن است.
خداوند (عَزَ اسمُهُ) آنچه به جسم مي دهد، وجود و كمالات وجودي آن است و امّا مفهوم جسم، ماهيّت است و خداوند نه ماهيّت دارد و نه ماهيّت ساز است.
از این تعبیرات کاملا واضح است که در این قاعده بایست به دنبال کمالات وجودی گشت و نواقص و عوارض ماهیت در این قاعده نمی گنجد و این قاعده واقص را در بر نمی گیرد
ظلم که یکی از نواقص است از نقص وجودی افراد سرچشمه گرفته و کمال محسوب نمی شود پس نمی توان آن را از کمالتی دانست که منتسب به فاعل معطی شود.
فلاسفه برخی از امور را عدمی مطلق یا عدم مضاف می دانند ظلم نیز از این دسته است که یا خود عدمی است یا عدم مضاف است: یعنی نبودن عدل.
علامه طباطبايي در كتاب الميزان مي‌نويسد كه:

1-درسهای اسفار ج1 فصل 12