چرا در قرآن تنها یک آیه به خمس اشاره دارد؟

پرسش
چرا در قرآن تنها یک آیه به خمس اشاره دارد، و آن هم تعبیر غنیمت به کار رفته که اموالی است که مسلمانان در جهاد با کفار حربی به دست آورند.
اگر خمس برای برقراری عدالت است، پس چرا کسی که با پس انداز یک میلیونی بخواهد ماشین 30 میلیون تومانی بخرد باید سر سال خمس پس اندازش را بپردازد، اما اگر کسی در ماه 3 میلیون پس انداز داشته باشد قبل از آنکه به سر سال خمسی برسد پول خرید ماشینش تکمیل شده و برای او نیازی به پرداخت خمس نیست!

پاسخ
غنیمت از «غُنم» در لغت به معنای هر سود و منفعتی است که به دست انسان برسد، چه منفعت کسب باشد چه غنیمت جنگی یا هر سود دیگری.(1)
علاوه بر اینکه مفسر حقیقی قرآن، اهل بیت(ع) هستند که می فرمایند غنیمت در این آیه شامل منفعت کسب نیز میشود، امام رضا(ع) می فرمایند:
«كُلُّ مَا أَفَادَهُ‏ النَّاسُ‏ فَهُوَ غَنِيمَةٌ لَا فَرْقَ بَيْنَ الْكُنُوزِ وَ الْمَعَادِنِ وَ الْغَوْصِ وَ مَالِ الْفَيْ‏ءِ الَّذِي لَمْ يُخْتَلَفْ فِيهِ وَ هُوَ مَا ادُّعِيَ فِيهِ الرُّخْصَةُ وَ هُوَ رِبْحُ التِّجَارَةِ وَ غَلَّةُ الضَّيْعَةِ وَ سَائِرُ الْفَوَائِدِ مِنَ الْمَكَاسِبِ وَ الصِّنَاعَاتِ وَ الْمَوَارِيثِ وَ غَيْرِهَا لِأَنَّ الْجَمِيعَ غَنِيمَة».

ترجمه:هر چه مردم به دست آورند، غنيمت به شمار مى‏آيد، خواه گنج يا معادن باشد و خواه از غوّاصى در دريا به دست آيد، يا اموالى كه در جنگ به دست آمده و براى آنها لشكركشى نشده باشد، و همان چيزى كه ادّعا كرده‏اند كه خمسى ندارد، يعنى سود بازرگانى و محصولات كشتزارها و باغ‏ها و ديگر درآمدهاى بازرگانى وصنعتى و ارث و چيزهاى ديگر، همه اين‏ها غنيمت و سود و روزى خداوند است(2)

ما در این خصوص روایات متعددی داریم، شیخ حر عاملی در وسائل الشیعه، ج9، ص499 بابی تحت همین عنوان گشوده است: «بَابُ وُجُوبِ الْخُمُسِ فِيمَا يَفْضُلُ عَنْ مَئُونَةِ السَّنَةِ لَهُ وَ لِعِيَالِهِ مِنْ أَرْبَاحِ التِّجَارَاتِ وَ الصِّنَاعَاتِ وَ الزِّرَاعَاتِ وَ نَحْوِهَا» به معنای: «باب وجوب خمس در آنچه که از مخارج سال انسان و خانواده اش زیاد می آید، از سود تجارات و صناعات و زراعات و مانند آن»
و اینکه در خصوص خمس یک آیه وارد شده باشد مشکلی به وجود نمی آورد، چون حتی اگر یک مسئله در قرآن اصلا نیامده باشد هم دلیل بر آن نیست که چنین حکمی وجود نداشته باشد، بسیاری ازاحکام در قرآن نیامده اما در روایات بیان شده است. پس اگر همین یک آیه هم در مورد خمس وجود نمی داشت باز هم به خاطر این روایاتی که وجود دارد، وجوب خمس پابرجا بود؛ علاوه بر اینکه تعداد آیات هم نشان دهنده اهمیت موضوع نیست، مثلا تعداد آیات توحید که مهمترین رکن و اعتقاد اسلام است از تعداد آیات در خصوص برخی موضوعات دیگر مانند معاد کمتر است.
اما در مورد تفاوت خمس دو شخصی که مثال زدید باید به چند نکته توجه بفرمایید:

نکته اول: در این که پس انداز برای ماشین و خانه خمس دارد یا خیر بین مراجع اختلاف نظر وجود دارد، برخی مراجع معتقدند پس انداز در این امور خمس ندارد؛ پس حکم قطعی اسلام در این خصوص روشن نیست، ممکن است پس از ظهور امام زمان(عج) روشن شود که چنین شخصی نمی بایست خمس بدهد.

نکته دوم: شخصی که ماهیانه فقط یک میلیون میتواند پس انداز کند میتواند نزدیک سال خمسی یک ماشین ارزان در حد پولش بخرد تا به آن خمس تعلق نگیرد.

نکته سوم: برای اینکه ببینیم حکم اسلام عادلانه است یا خیر باید درآمد را با مخارج سنجید، این که دو نفر با درآمد متفاوت، که یکی 1 میلیون پس انداز می کند و دیگری 3 میلیون (3برابر)؛ اینکه این دو نفر با درآمد متفاوت یک هدف واحد و یکسان گرفته اند، این نشان میدهد یا آن انسان پولدارتر اهل قناعت است، یا آن انسان کم درآمدتر کمی بلند پرواز است.
دقت کنید یکی با یک میلیون، و دیگری با سه میلیون پس انداز ماهیانه، هدف مشترک یعنی خرید ماشین 30 میلیونی!! تفاوت پس انداز سه برابر!! اما هدف خرید، یکسان!

به همین خاطر نمیشود عادلانه قضاوت کرد، اگر بخواهیم ببینیم عادلانه است یا خیر باید فرض را ببریم روی مثالی که یک انسانی با پس انداز ماهیانه 1 میلیون میخواهد یک ماشیت 30 میلیونی بخرد؛ و یکی با پس انداز ماهیانه 3 میلیون تومان میخواهد یک ماشین 90 میلیونی بخرد!

اصلا ممکن است شخصی درآمدش به گونه ای باشد که بتواند ماهیانه یک ماشین 30 میلیونی بخرد، آیا باید از او به ازای هر ماه خمس گرفت؟!
اسلام که نمیخواهد به مردم سخت بگیرد و جلوی پولدار شدن مردم را بگیرد، طبیعتا انسان هرچه پولدار تر باشد خمس هم بدهد باز ثروتمندتر خواهد بود. چون خمس یک پنجم درآمد است، و چهار پنجم درآمدبرای شخص می ماند.

نکته چهارم: برای قضاوت در مورد عادلانه یا ناعادلانه بودن خمس نباید مقطعی و جزئی نگاه کرد، بلکه باید به صورت مجموعی بررسی و قضاوت کرد، باید دید که مثلا یک انسان ثروتمند در طول عمرش چقدر خمس می دهد، و یک انسان متوسط چقدر خمس می دهد.
از آنجا که هر کسی متناسب با درآمدش خمس می دهد، طبیعتا هر کسی درآمد بیشتری داشته باشد خمس بیشتری هم خواهد پرداخت، اما اینکه ممکن است یک سال یک پولداری کمتر از یک انسان متوسط خمس بدهد نگاه جزئی نگرانه است که نمی تواند ملاک قضاوت واقع شود.
بنابراین در یک دید مجموعی روشن میشود که خمس کاملا عادلانه است.
______________________________
1. مفردات، ج1، ص615؛ التحقیق، ج7، ص271.
2. محدث نوری، مستدرک الوسائل، ج7، ص274.

http://www.askdin.com/showthread.php?t=60693&p=952334&viewfull=1#post952334