با سلام و عرض ادب
حکم مساله اجمالا در نزد فرق اهل سنت اختلافی می باشد و دیدگاه واحدی در رابطه با حکم این مصادیق وجود ندارد. ما در اينجا به اختصار نظر مذاهب فقهی اهل سنت را بیان می داریم و قبل از بیان حکم این مصادیق بیان می داریم که خوردن گوشت این حیوانات در فقه شیعه حرام می باشد.
1) الضَّبُّ :سوسمار
در مورد حلیت و عدم حلیت سوسمار در بین فقهای اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد. جمهور اهل سنت قائل به مباح بودن آن می باشند،[1]
ودر وجه حلال بودن خوردن گوشت آن به روایاتی از جمله این روایت تمسک نموده اند: «ابن عباس روایت نموده است: ام حفید خاله ی ابن عباس برای پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله کشک و روغن و سوسماری هدیه آورد. آنحضرت از کشک و روغن خوردند و سوسمار را به دلیل ناپسند شمردن نخوردند. ابن عباس می گوید: سوسمار بر سر سفره ی رسول خدا صلی الله علیه وآله خورده شد و اگر حرام می بود بر خوان رسول خدا صلی الله علیه و آله خورده نمی شد».[2]
در روایت دیگری به نقل از ابن عمر آمده که از پیامبر صلی الله علیه وآله در مورد خوردن سوسمار سؤال شد. حضرت فرمودند من نه آنرا می خورم و نه آنرا تحریم می نمایم.[3] اما در این میان ابو حنیفه قائل به تحریم گوشت سوسمار شده است. ابو حنیفه به حدیثی استناد جسته که در آن بیان شده است در یکی از غزوات گرسنگی بر اصحاب رسول خدا صلی الله علیه وآله شدت گرفت. اصحاب آن حضرت سوسمارهایی را پیدا نموده و آنها را شکار کرده و طبخ نمودند. هنگامی که دیگها در حال جوشش بود پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله متوجه موضوع شدند و دستور دادند دیگها را کج نموده و محتوایشان را به دور بریزند.[4]
2) الارنب: خرگوش
خوردن گوشت خرگوش در نزد جمهور اهل سنت حلال می باشد، [5] ودر این میان ظاهرا مخالفی وجود ندارد.[6]در صحیح مسلم بابی با عنوان مباح بودن گوشت خرگوش آمده است که در ذیل این باب این روایت را می خوانیم: «انس بن مالک روایت می کند: در مرالظهران خرگوشی را رماندیم. مردم در پی آن دویدند تا آنکه خسته شدند. من به آن رسیدم و آنرا گرفتم و به نزد ابو طلحه آمدم. وی آنرا ذبح نموده و برای رسول خدا صلی الله علیه وآله فرستاد. بالای بدن آنرا یا هر دو ران آنرا. انس گفت: هر دو ران آنرا و در آن هیچ شکی نیست. و آن حضرت آنرا پذیرفتند.(هشام گوید) به انس گفتم: آیا آن حضرت از گوشت آن خوردند؟ سپس انس(در خوردن آن شک نمود) و گفت: آنرا پذیرفت.[7]
در وجه حلیّت گوشت این حیوان در کتاب موسوعه ی کویتیة آمده: خرگوش حیوان پاکی است و دارای دندانهایی که بواسطه ی آن شکار نماید نیست. و نصی نیز در مورد تحریم آن وارد نشده است. [8]
3) الثعلب: روباه
در مورد روباه در بین مذاهب اختلاف نظر وجود دارد، در فقه حنفی و حنبلی خوردن آن حرام دانسته شده؛[9] اما در فقه مالکی[10] و شافعی نهی و منعی از خوردن آن نشده است.[11] در کتاب «المغنی»، تالیف ابن قدامة نیزمی خوانیم: اقوال در مورد روباه مختلف است.
اکثر اقوال از احمد بن حنبل قول به تحریم آن می باشد و این قول(تحریم) نظر ابوهریرة و مالک بن انس و ابو حنیفه می باشد؛ زیرا که این حیوان حیوان درنده ای است؛ لذا در عموم نهی باقی می ماند و در قولی از احمد بن حنبل قول به اباحه نیز نقل شده است. این قول(اباحة) نظر شریف ابوجعفر و عطاء و طاوی و قتاده و لیث و سفیان بن عیینه و شافعی می باشد.[12]
در تعلیل حلیّت گوشت آن در فقه اهل سنت آمده است: روباه حیوانی است که اگر در ایام حج شخص محرم آنرا شکار نماید باید کفاره بدهد و هر حیوانی نیز که در قبال آن کفاره داده شود حیوانی حلال گوشت خواهد بود.[13]
در مورد حکم جوجه تیغی نیز در بین فقهای اهل سنت اختلاف نظر وجود دارد. احناف و حنابله قائل به تحریم خوردن گوشت آن شده اند چه کوچک باشد و چه بزرگ.[14] اما در این میان شافعی قائل به تحلیل و حلال بودن آن و مالک نیز قائل به کراهت خوردن گوشت آن شده اند.[15]
[1].الموسوعة الکویتیة، ج5،ص143:« اخْتَلَفَ الْفُقَهَاءُ فِي الضَّبِّ : فَذَهَبَ الْجُمْهُورُ إِلَى إِبَاحَتِهِ...».
[2]. صحیح البخاری، باب قبول الهدیة:«أهدت أم حفيد خالة ابن عباس إلى النبي صلى الله عليه و سلم أقطا وسمنا وأضبا فأكل النبي صلى الله عليه و سلم من الأقط والسمن وترك الضب تقذرا قال ابن عباس فأكل على مائدة رسول الله صلى الله عليه و سلم ولو كان حراما ما أكل على مائدة رسول الله صلى الله عليه و سلم».
[3]. صحیح مسلم، باب اباحة الضب،ح5139:«عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دِينَارٍ أَنَّهُ سَمِعَ ابْنَ عُمَرَ يَقُولُ سُئِلَ النَّبِىُّ -صلى الله عليه وسلم- عَنِ الضَّبِّ فَقَالَ « لَسْتُ بِآكِلِهِ وَلاَ مُحَرِّمِهِ ».
[4]. حديث عبد الرحمن بن حسنة " أنهم أصابتهم مجاعة في إحدى الغزوات . . . " أخرجه أحمد ( 4 / 196 - ط الميمنية ) وابن حبان ( موارد الظمآن ص 1070 - ط السلفية ) وصححه ابن حجر في الفتح ( 9 / 665 - 666 - ط السلفية ) .«أَنَّهُمْ أَصَابَتْهُمْ مَجَاعَةٌ فِي إِحْدَى الْغَزَوَاتِ مَعَ رَسُول اللَّهِ صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَوَجَدَ الصَّحَابَةُ ضِبَابًا فَحَرَشُوهَا وَطَبَخُوهَا ، فَبَيْنَمَا كَانَتِ الْقُدُورُ ، تَغْلِي بِهَا عَلِمَ بِذَلِكَ الرَّسُول صَلَّى اللَّهُ عَلَيْهِ وَسَلَّمَ فَأَمَرَهُمْ بِإِكْفَاءِ الْقُدُورِ فَأَلْقُوا بِهَا».
[5]. الموسوعة الکویتیة،ج5،ص133:«الأْرْنَبُ حَلاَلٌ أَكْلُهَا عِنْدَ الْجُمْهُورِ...».
[6]. الشرح الکبیر لابن قدامة،ج11،ص82:« (والارنب مباحة) أكلها سعد بن أبي وقاص ورخص فيها أبو سعيد وعطاء وابن المسيب والليث ومالك والشافعي وأبا ثور وابن المنذر ولا نعلم قائلا بتحريمها إلا شيئا روي عن عمرو بن العاص...».
[7]. صحیح البخاری، باب قبول هدیة الصید:« عن هشام بن زيد بن أنس بن مالك عن أنس رضي الله عنه قال : أنفجنا أرنبا بمر الظهران فسعى القوم فلغبوا فأدركتها فأخذتها فأتيت بها أبا طلحة فذبحها وبعث بها إلى رسول الله صلى الله عليه و سلم بوركها وفخذيها قال فخذيها لا شك فيه فقبله . قلت وأكل منه ؟ قال وأكل منه ثم قال بعد قبله».
[8]. الموسوعة الکویتیة، ج5،ص133: «ثُمَّ إِنَّهَا مِنَ الْحَيَوَانِ الْمُسْتَطَابِ ، وَلَيْسَتْ ذَاتَ نَابٍ تَفْتَرِسُ بِهِ ، وَلَمْ يَرِدْ نَصٌّ بِتَحْرِيمِهَا ، فَهَذِهِ الْمَنَاطَاتُ تَسْتَوْجِبُ حِلَّهَا كَمَا سَيُرَى فِي الأَنْوَاعِ الْمُحَرَّمَةِ».
[9]. الفقه علی المذاهب الاربعة،ج2،ص9:« والثعلب ( الحنابلة والحنفية - قالوا : يحرم أكل الثعلب )».
[10]. الموسوعة الکویتیة،ج5،ص134. مالکیة در وجه تحلیل گوشت درنده گان گفته اند این حیوانات از جمله ی موارد نهی شده در قرآن نمی باشند:« وَأَمَّا الْمَالِكِيَّةُ فَقَدِ اسْتَدَلُّوا بِقَوْل اللَّهِ تَعَالَى : { قُل لاَ أَجِدُ فِيمَا أُوحِيَ إِلَيَّ مُحَرَّمًا عَلَى طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ . . .الانعام/145 } إِلَخِ الآْيَةَ فَإِنَّ لُحُومَ السِّبَاعِ لَيْسَتْ مِمَّا تَضَمَّنَتْهُ الآْيَةُ ، فَتَكُونُ مُبَاحَةً ، وَأَمَّا مَا وَرَدَ مِنَ النَّهْيِ عَنْ أَكْل كُل ذِي نَابٍ فَهُوَ مَحْمُولٌ عَلَى الْكَرَاهَةِ».
[11]. الموسوعة الکویتیة،ج5،ص134.
[12]. المغنی، ابن قدامة،ج11،ص66:«فصل : واختلفت الرواية في الثعلب فأكثر الروايات عن أحمد تحريمه وهذا قول أبي هريرة و مالك و ابي حنيفة لأنه سبع فيدخل في عموم النهي ونقل عن أحمد إباحته اختاره الشريف أبو جعفر ورخص فيه عطاء و طاوس و قتادة و الليث و سفيان بن عيينة و الشافعي لأنه يفدي في الإحرام والحرم وقال أحمد و عطاء كل ما يودى إذا أصابه المحرم فإنه يؤكل».
[14]. الفقه علی المذاهب الاربعة،ج2،ص9:«والقنفذ ( الحنفية و الحنابلة - قالوا : يحرم أكل القنفذ صغيره وكبيره )».
[15]. المغنی، ابن قدامة، ج11،ص66:«فصل : والقنفذ حرام قال أبو هريرة هو حرام وكرهه مالك و أبو حنيفة ورخص فيه الشافعي و الليث و ابو ثور ولنا [ أن أبا هريرة قال : ذكر القنفذ لرسول الله صلى الله عليه و سلم فقال : هو خبيث من الخبائث ] رواه أبو داود ولأنه يشبه المحرمات ويأكل الحشرات فأشبه الجرذ.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=41891&p=551414&viewfull=1#post551414