«وَ قُلْ لِلْمُؤْمِناتِ يَغْضُضْنَ مِنْ أَبْصارِهِنَّ ... وَ لا يُبْدينَ زينَتَهُنَّ إِلاَّ لِبُعُولَتِهِنَّ أَوْ آبائِهِنَّ أَوْ آباءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ أَبْنائِهِنَّ أَوْ أَبْناءِ بُعُولَتِهِنَّ أَوْ إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني إِخْوانِهِنَّ أَوْ بَني أَخَواتِهِنَّ أَوْ نِسائِهِنَّ أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ ...»؛ و به آنان با ايمان بگو چشم هاى خود را (از نگاه هوس آلود) فروگيرند، ... و (اطراف) روسرى هاى خود را بر سينه خود افكنند (تا گردن و سينه با آن پوشانده شود)، و زينت خود را آشكار نسازند مگر براى شوهرانشان، يا پدرانشان، يا پدر شوهرانشان، يا پسرانشان، يا پسران همسرانشان، يا برادرانشان، يا پسران برادرانشان، يا پسران خواهرانشان، يا زنان هم كيششان، يا بردگانشان، ... .(1)
«لا جُناحَ عَلَيْهِنَّ في آبائِهِنَّ وَ لا أَبْنائِهِنَّ وَ لا إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ إِخْوانِهِنَّ وَ لا أَبْناءِ أَخَواتِهِنَّ وَ لا نِسائِهِنَّ وَ لا ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ وَ اتَّقينَ اللَّهَ إِنَّ اللَّهَ كانَ عَلى كُلِّ شَيْءٍ شَهيداً»؛ بر آنان [همسران پيامبر] گناهى نيست در مورد پدران و فرزندان و برادران و فرزندان برادران و فرزندان خواهران خود و زنان مسلمان و بردگان خويش (كه بدون حجاب و پرده با آنها تماس بگيرند) و تقواى الهى را پيشه كنيد كه خداوند نسبت به هر چيزى شاهد و آگاه است.(2)
با سلام و درود
چند نکته در این زمینه عرض می شود:
1. با توجه به ظاهر این فراز از آیه می توان گفت اعم است و شامل کنیز و غلام (عبد) می شود. در این زمینه روایت هم داریم.(3)
2. آیه در مقام بیان مقدار پوشش و یا میزان جواز آشکار نمودن نیست، بلکه فقط اصل وجوب و جواز را بیان می فرماید.
3. در این زمینه روایات مختلف است و برخی روایات دال بر حرمت و برخی جواز را می رساند.(4)
4. با توجه به روایات، مفسران نیز در این زمینه اختلاف نظر دارند.
برخی می گویند، اطلاق جمله «أَوْ ما مَلَكَتْ أَيْمانُهُنَّ» هم شامل غلامان مى شود و هم كنيزان، و از روايات نيز اين اطلاق استفاده مى شود.(5)
برخی دیگر، آیه را اختصاص به کنیز داده اند:
تفسیر نمونه، این فراز از آیه را به استناد روایات دال بر حرمت، اختصاص به کنیز دانسته و می آورد: از بعضى روايات ديگر تعميم استفاده مى شود، اما مسلما خلاف احتياط است.(6)
هم چنین می آورد: ذكر کنیزان بعد از ذكر زنان به طور كلى، ممكن است از اين نظر باشد كه كنيزان غير مسلمان را نيز شامل مى شود.(7)
برخی گفته اند چون کنیزان همه مسلمان نبوده اند بلکه کنیز یهودی و نصرانی هم زیاد بوده است و اگر آیه می خواست رعایت حجاب را در برابر آنان نیز واجب بداند، موجب عسر و حرج و تکلیف بما لایطاق (خارج از توان و طاقت) بود، لذا استثناء کرد و فرمود در برابر کنیزان، رعایت پوشش لازم نیست، حتی کنیزان غیر مسلمان.(8)
توضیح بیشتر؛ زنان مسلمان جایز نیست زینت خود را در برابر زنان غیر مسلمان آشکار کنند بلکه به حکم آیه شریفه «أَوْ نِسائِهِنَّ»، جواز آشکار کردن زینت، در باره زنان مسلمان است نه غیر مسلمان. البته به استثنای کنیز، لذا کنیز ولو غیر مسلمان باشد، مولای او می تواند در برابر او اظهار زینت کند و وجوب به رعایت پوشش ندارد.(9)
5. اگر بخواهیم فقط به ظاهر قرآن تمسک کنیم، قول اول (تعمیم به غلام و کنیز) صحیح است، ولی با توجه به روایات و کلام معصوم که مفسران قرآن هستند، قول دوم (اختصاص به کنیز) ترجیح پیدا می کند. البته روایاتی بر جواز اظهار مو داریم، ولی نمی توانیم روایات حرمت و ممنوعیت را در نظر نگیریم. لذا این بیان "قول به جواز اظهار زینت در برابر غلام، خلاف احتیاط است" بیان مناسبی است.
6. به فرض هم بپذیریم که غلام جزو محارم است، مشکل خاصی ایجاد نمی شود زیرا غلام هم می شود مانند سایر محارم مانند برادر و پسر خواهر و ...، لذا قرار نیست به محض جایز بودن اظهار نیت، زن مجاز باشد هیچ حفاظ و پوششی نداشته باشد.
به بیان دیگر این که نوع و کیفیت پوشش زن در برابر شوهر، با نوع و کیفیت پوشش در برابر پدر و یا برادر متفاوت است. چه بسا آن پوششی راحتی که زن در برابر برادر دارد را در برابر پدر ـ نسبت به حیا و احترام بیشتری که قائل است ـ ندارد. لذا این که گفته شود جایز است اظهار زینت در برابر غلام، با توجه به عرف و ...، دارای محدویت و کیفیت مناسب به خود است، نه آن پوششی که در برابر شوهر دارد.
7. «وَ الَّذِينَ هُمْ لِفُرُوجِهِمْ حَافِظُونَ إِلَّا عَلىَ أَزْوَاجِهِمْ أَوْ مَا مَلَكَتْ أَيْمَانهُمْ فَإِنهُّمْ غَيرُ مَلُومِين»؛ و آنها (مؤمنان) كه دامان خود را (از آلوده شدن به بى عفتى) حفظ مى كنند. تنها آميزش جنسى با همسران و كنيزانشان دارند، كه در بهره گيرى از آنان ملامت نمى شوند.(10)
در توضیح این آیه شریفه باید عرض شود رابطه با کنیز حلال است و نیاز به عقد ازدواج ندارد؛ ولی در باره غلام و عبد، چنین چیزی در آیات قرآن نداریم.
در این آیه شریفه هم منظور از «ملك يمين» كنيز است. زيرا اختلافى بین فقهاء و عالمان دینی نيست كه زن در برابر عبد و غلامش، بايد از هر گونه آميزشى فرج را حفظ كرد.(11)
لذا عبد و غلام نمی تواند با زنی که مولای اوست، بدون عقد ازدواج، رابطه زناشویی داشته باشد؛ و زن هم در یک زمان نمی تواند بیش از یک شوهر داشته باشد. این موضوع، مورد اتفاق نظر فقهاء است.
____________
- نور، 31.
- احزاب، 55.
- مجمع البيان في تفسير القرآن، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 7، ص 217.
- کافی، کلینی، تحقيق: غفاري، دارالكتب الإسلامية، چاپ سوم، 1367 ش، ج 5، ص 531؛ وسائل الشيعه، حر عاملی، چاپ آل البیت، ج 20، ص 225.
- ترجمه الميزان، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 15، ص 156.
- تفسير نمونه، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 14، ص 452.
- تفسير نمونه، ج 17، ص 414.
- تفسير هدايت، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 10، ص 303.
- تفسير كنزالدقائق و بحرالغرائب، نرم افزار جامع التفاسیر نور، ج 9، ص 284.
- مؤمنون، 5و6.
- مجمع البيان في تفسير القرآن، ج 7، ص 158.
http://www.askdin.com/showthread.php?t=41133&p=548917&viewfull=1#post548917