سؤال:
قرآن در آیه 16 سورۀ نوح، می‌فرماید که ماه را نور آسمانها قرار داده است. این فرمایش صحیح است؟ آیا کرۀ ماه را می‌شود نور بدانیم؟
پاسخ:
بسم الله الرحمن الرحیم.
در جواب باید گفت:
آری می‌توانیم کره ماه را نور فرض کنیم زیرا خدای متعال در کتابش از ماه و خورشید به عنوان نور و چراغ نام برد و فرمود:
«وَ جَعَلَ الْقَمَرَ فيهِنَّ نُوراً وَ جَعَلَ الشَّمْسَ سِراجا» (1) و ماه را در ميان آسمانها مايه روشنايى، و خورشيد را چراغ فروزانى قرار داده است.
و در آیه دیگری فرمود : «هُوَ الَّذي جَعَلَ الشَّمْسَ ضِياءً وَ الْقَمَرَ نُورا» (2) اوست آن كه خورشيد را چراغ فروزان و ماه را نور بخشید.
اما تعبیر چراغ و نور درباره اجرام آسمانی چون خورشید و ماه، تعبیری است که قرآن برای فهم عموم به کار برده است. از این جهت که در میان آسمان‌های هفت‌گانه، خورشید و ماه، به عنوان دو جرم بزرگ و درخشان، نور می‌افشانند. یکی کره‌ای پر از آتش و سوزان که از خود نور تولید روز را به ارمغان می‌آورد و دیگری از انعکاس نور خورشید شب‌های تار زمین را ارغوانی می‌کند.
و اما این که چرا خدای متعال در کتابش از «ماه» به عنوان «نور» نام برده می‌توان گفت در قرآن از زبان استعاره، کنایه، تمثیل و مجاز در جاهای مختلف استفاده شده است و همان طور که می‌دانیم استفاده از چنین ابزارهایی در کلام و عبارات، نقش مثبت و موثری در فهم بهتر مخاطبین دارد.
در هر صورت گاهی دیده می‌شود خدای متعال در معرفی آیاتش، از تمثیل‌های کاملا عرفی استفاده کرده است. پس اگر به این دو جرم خصوصا ماه، نور اطلاق شده است، به دلیل حضور نورانی این کره بزرگ در میان آسمانها است و این یک تمثیل به سزا می‌باشد. با این تفاوت که نور خورشید ذاتی و نور ماه عرضی است. جالب این که خدای متعال درباره هر یک از این دو، تعابیر متفاوتی به کار برده است. یعنی خورشید را ضیاء (چراغ) و ماه را نور نامیده است.
در بعضی از تفاسیر آمده است:
1. اشاره به وجه اين كه ماه را نور در آسمانها، و خورشيد را چراغ ناميد ...
... معناى «سراج بودن خورشيد» اين است كه عالم ما را روشن مى كند، و اگر اين چراغ خداى تعالى نبود، تاریکی جهان را فرا مىگرفت. و معناى «نور بودن ماه» اين است كه ماه به وسيله نورى كه از خورشيد مىگيرد، زمين ما را روشن مىكند، پس ماه خودش روشنگر نيست تا سراج ناميده شود. (3)
2. در تفسیری دیگر نوشته شده است:
درست است كه در آسمان‌هاى هفت‌گانه ميليون‌ها ميليون كوكب فروزنده است كه از خورشيد و ماه ما نيز پرفروغ‌تر مىباشد، ولى آن‌چه براى ما مهم است و در زندگى ما اثر دارد، خورشيد و ماه منظومه شمسى است كه فضاى زندگى ما را يكى در روزها، و ديگرى در شب‌ها روشن مى‌کند.
تعبير به «سراج» (چراغ) در باره «خورشيد» و «نور» در باره «ماه» به این دلیل است كه نور «خورشيد» از درون خودش مىجوشد مانند چراغ، اما نور «ماه»از درون خودش نيست و شبيه بازتابى است كه از آیينه منعكس مىشود، بنابر این، كلمه «نور» كه مفهوم اعمى دارد، در مورد آن به كار رفته است. (4)
منابع:
1. نوح: 71/ 16.
2. یونس: 10/ 5.
3. طباطبایی، سید محمد حسین، تفسیر المیزان، ترجمه موسوی همدانی سید محمد باقر، قم، انتشارات اسلامی، سال 1374 ش، چاپ پنجم، ج 20، ص 49.
4. مکارم، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، تهران، انتشارات اسلامیه، سال 1374 خورشیدی، چاپ اول، ج 25 ، ص 76.