سؤال:
چرا در برخی آیات قرآن گفته شده که در قیامت از انسان‌ها سؤال می‌شود؛ اما در برخی دیگر از آیات گفته شده که از کسی سؤال نمی‌شود؟
پاسخ:
قیامت توقف‌گاه‌های متعددی دارد و بنا بر ظاهر، این آیات ناظر به این تعدد توقف‌گاه‌ها است، یعنی در برخی توقف‌گاه‌ها سؤال می‌شود و در برخی دیگر، سؤالی پرسیده نمی‌شود. توضیح این که:
روز قیامت روزی طولانی است که مطابق برخی روایت پنجاه محل توقف دارد که هر کدامش هزار سال طول می‌کشد. قرآن کریم در وصف آن روز بزرگ می‌فرماید:
«يُدَبِّرُ الْأَمْرَ مِنَ السَّماءِ إِلَى الْأَرْضِ ثُمَّ يَعْرُجُ إِلَيْهِ في يَوْمٍ كانَ مِقْدارُهُ أَلْفَ سَنَةٍ مِمَّا تَعُدُّونَ» (1)
«[همه] امور را [همواره] از آسمان تا زمين تدبير و تنظيم مىكند، سپس در روزى كه مقدار آن هزار سال از سال‌هايى است كه شما مى‌شمريد به سوى او بالا مى‌رود».
این موقف‌ها و گذرگاه‌ها با یکدیگر متفاوت است؛ در بعضى از آنها مطلقا سؤالى نمىشود؛ بلكه رنگ رخساره خبر مىدهد از سر درون! مانند این آیه: «فَيَوْمَئِذٍ لا يُسْئَلُ عَنْ ذَنْبِهِ إِنْسٌ وَ لا جَانٌّ» (2)
«در آن روز هيچ كس از انس و جنّ از گناهش سؤال نمىشود».
اما همان طور که در دو آیه بعد از آن آمده، گناهکاران را از آثار گناه که در سیمایشان هویداست، می‌شناسند:
«يُعْرَفُ الْمُجْرِمُونَ بِسيماهُمْ فَيُؤْخَذُ بِالنَّواصي وَ الْأَقْدامِ» (3)
«مجرمان از چهره‌هايشان شناخته مى‌شوند و آن گاه آنها را از موهاى پيش سر، و پاهايشان مى‌گيرند [و به دوزخ مى‌افكنند]!».
در واقع این آیه (= آیه 41 الرحمن)، آیه قبلی(= آیه 39 الرحمن) را توضیح می‌دهد و به فرمایش علامه طباطبایی (قدس سره) در المیزان، به این سؤال مقدّر پاسخ می‌دهد که چرا در قیامت از جن و انس سؤال نمی‌شود؟ آیه 41 پاسخ می‌دهد: چون [دارم درباره یکی از موقف‌های آن روز سخن می‌گویم، موقفی که در آن] گناهکاران با سیمایشان شناخته می‌شوند [و آثار گناه در سیمایشان هویداست].
در بعضى از مواقف نیز بر دهان‌ها مُهر زده می‌شود و اعضاى بدن شهادت می‌دهند:
«الْيَوْمَ نَخْتِمُ عَلى أَفْواهِهِمْ وَ تُكَلِّمُنا أَيْديهِمْ وَ تَشْهَدُ أَرْجُلُهُمْ بِما كانُوا يَكْسِبُونَ» (4)
امروز بر دهانشان مُهر مى‌نهيم، و دست‌هايشان با ما سخن مىگويند و پاهايشان كارهايى را كه انجام مى‌دادند شهادت مى‌دهند
و موقف‌های دیگر...
منابع:
1. سجده: 32/ 5.
2. الرحمن: 55/ 39.
3. همان، 41.
4. یس: 38/ 65.