سؤال:
آیا با توجه به موتوریزه شدن صنعت کشتی‌رانی، آیه «خدا کسی است که شما را در خشکی و دریا سیر می‌دهد تا وقتی که در کشتی باشید و آن‌ها را با بادی خوش، به پیش می‌راند» (یونس: 10/ 22) همچنان کاربرد دارد و می‌توان گفت که در تمام زمان‌ها مفید است؟
پاسخ:
«هُوَ الَّذي يُسَيِّرُكُمْ فِي الْبَرِّ وَ الْبَحْرِ حَتَّى إِذا كُنْتُمْ فِي الْفُلْكِ وَ جَرَيْنَ بِهِمْ بِريحٍ طَيِّبَةٍ وَ فَرِحُوا بِها جاءَتْها ريحٌ عاصِفٌ وَ جاءَهُمُ الْمَوْجُ مِنْ كُلِّ مَكانٍ وَ ظَنُّوا أَنَّهُمْ أُحيطَ بِهِمْ دَعَوُا اللَّهَ مُخْلِصينَ لَهُ الدِّينَ لَئِنْ أَنْجَيْتَنا مِنْ هذِهِ لَنَكُونَنَّ مِنَ الشَّاكِرينَ * فَلَمَّا أَنْجاهُمْ إِذا هُمْ يَبْغُونَ فِي الْأَرْضِ بِغَيْرِ الْحَقِّ يا أَيُّهَا النَّاسُ إِنَّما بَغْيُكُمْ عَلى أَنْفُسِكُمْ مَتاعَ الْحَياةِ الدُّنْيا ثُمَّ إِلَيْنا مَرْجِعُكُمْ فَنُنَبِّئُكُمْ بِما كُنْتُمْ تَعْمَلُونَ» (1)
«او كسى است كه شما را در خشكى و دريا سير مىدهد. زمانى كه در كشتى قرار مى‌گيريد و بادهاى موافق، آنان را (به سوى مقصد) حركت می‌دهد و خوشحال مى‌شوند، ناگهان طوفان شديدى مىوزد و امواج از هر سو به سراغ آن‌ها مى‌آيد و گمان مى‌كنند هلاک خواهند شد! در آن هنگام، خدا را از روى اخلاص مىخوانند كه: «اگر ما را از اين گرفتارى نجات دهى، حتماً از سپاسگزاران خواهيم بود». * اما هنگامى كه خدا آن‌ها را رهايى بخشيد، (باز) به ناحق، در زمين ستم می‌كنند. اى مردم! ستم‌هاى شما، به زيان خود شماست! از زندگى دنيا بهره (می‌بريد)، سپس بازگشت شما به سوى ماست و ما، شما را به آنچه عمل مي‌كرديد، خبر می‌دهيم».
مراد آیه کریمه:
می‌خواهد بفرماید توحید امری فطری است. در اعماق وجود همه انسان‌ها ـ حتی بت‌پرستان ـ ودیعه و پیمانی به نام توحید وجود دارد که به فرمایش امام علی (علیه السلام) در خطبه اول نهج البلاغه، پیامبران آمده‌اند تا وفای به این پیمان درونی را از انسان‌ها بخواهند. آيه کریمه با یک مثال ساده، دست به اعماق فطرت بشر برده و توحيد فطرى را براى او تشريح مىكند كه چگونه انسان در مشكلات بزرگ و به هنگام خطر، همه چيز را جز خدا فراموش مى‌نمايد و تنها به ذات اقدس اله دل می‌بندد و از هر چه غیر اوست، نومید می‌شود! سپس حال و روز برخی افراد که پس از دیدن یاری خداوند و پشت سر گذاشتن بحران، باز هم کفران و سرکشی می‌کنند و به غفلت گذشته باز می‌گردند اشاره می‌کند و می‌فرماید به محض اينكه بلا برطرف شد و مشكل حل گرديد، بار ديگر ستمگرى را پيشه مى‌كنند و از خدا بيگانه مى‌شوند!
این پیام جاوید آیه کریمه است. آیا چنین پیامی با گذر زمان و پیشرفت علم، کمترین تغیییری می‌کند؟! آیا هر قدر موتورهای کشتی‌ها و ناوها، مکانیزه تر و پرقدرت‌تر شوند، باز امکان وقوع چنین حالات بحرانی برای افراد کشتی و ناو وجود دارد یا نه؟!
به طور مسلم، پیام آیه کمترین تغییری نمی‌کند و کمترین رنگ کهنگی به خود نمی‌گیرد. انسان تا بر این کره خاکی است، هر قدر هم پَر در بیاورد و با مجهزترین امکانات مادی بالا برود و یا در اعماق دریاها فرو رود و یا همه خشکی‌ها را در نوردد، باز همواره آماج بلاها و طوفان گرفتاری‌ها است و همیشه مترصد لحظاتی است که در کوران حوادث، جز سو سوی ایمان و خدا را نبیند و جز به او دل نبندد!
این پیام جاویدان آیه، با موتوری شدن یا بادی بودن یا ناو جنگی شدن کشتی، هیچ تغییری نمی‌کند و رنگ کهنگی نمی‌پذیرد! آیه کریمه یک مثال ساده که مخاطبین زمان نزول آن را به خوبی درک می‌کرده اند، بیان فرموده و پیام اصلی را در قالب این مثال بدان‌ها فهمانده است و برای ما هم کاملا قابل درک است و در مثال مناقشه نیست! اصلا پیام آیه به کشتی بادبانی اختصاصی ندارد! هواپیما هم همین طور است! اتومبیل هم همین طور است! قطار هم همین طور است. همه این وسایل و مسافرینش، ممکن است لحظات فوق العاده سخت و بحرانی را تجربه کنند؛ لحظاتی که راننده و مسافرین از نجات عادی مایوس شده‌اند و فقط به یک نقطه دل بسته‌اند، و آن خداست.
یکی از اساتید می‌فرمود: من در دو جا مرگ را به چشم دیده‌ام و یقین کرده‌ام که دارم می‌میرم، اما سرانجام نمردم! یکجا زمانی بود که سوار هواپیما بودیم و کاپیتان از بلندگو اعلام کرد که هواپیما دچار نقص فنی شده و دیگر امیدی نیست و تا چند لحظه دیگر سقوط می‌کنیم! استادمان می‌فرمود: همه مسافران شروع کردند به زجه و ناله و توبه و الهی العفو گفتن! من هم مثل همه، امیدم از همه جا قطع شده بود و استغفار می‌کردم و به خداوند پناه می‌بردم!... خلاصه دقایقی گذشت تا این‌که به صورت معجزه آسایی هواپیما رو به راه شد و نجات پیدا کردیم!
منظورم اینست که این حالت انابه و توبه و انقطاع کامل و توجه کامل به ذات اقدس اله، مختص کشتی بادبانی نیست! اتوبوس، قطار، هواپیما و سایر وسایل نقلیه و حتی در غیر حالاتی که سوار بر وسایل نقلیه هستیم، با چنین لحظاتی روبه‌رو بوده‌ایم و هستیم و خدا را با تمام اخلاص می‌خوانیم تا گرفتاری خودمان را حل کند، اما خیلی‌هایمان پس از رفع بلا، دوباره به همان حالات غفلت گذشته‌مان برمی‌گردیم، و روز از نو و روزی از نو!
خلاصه این که، آیه کریمه یک مثال ساده مطرح می‌کند، و در مثال مناقشه نیست. الان هم امکان وقوع همان حالات بحرانی، با کشتی‌های موتوری امکان‌پذیر است و پیام آیه کاملا بر آن نیز صادق است.
منابع:
1. یونس: 10/ 22 ـ 23.