سؤال:
با توجه به آيه 115 و 116 سوره نحل، چرا ما چيزهای ديگری را هم نجس می‌دانیم؟
پاسخ:
آیات مرتبط:
«إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنزِيرِ وَ مَا أُهِلَّ لِغَيرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيرَ بَاغٍ وَ لَا عَادٍ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»؛ خداوند، تنها مردار، خون، گوشت خوک و آنچه را با نام غير خدا سر بريده اند، بر شما حرام كرده است امّا كسانى كه ناچار شوند، در حالى كه تجاوز و تعدّى از حدّ ننمايند، (خدا آنها را مىبخشد چرا كه) خدا بخشنده و مهربان است. (1)
«وَ لَا تَقُولُواْ لِمَا تَصِفُ أَلْسِنَتُكُمُ الْكَذِبَ هَذَا حَلَالٌ وَ هَذَا حَرَامٌ لِّتَفْترُواْ عَلىَ اللَّهِ الْكَذِبَ إِنَّ الَّذِينَ يَفْترُونَ عَلىَ اللَّهِ الْكَذِبَ لَا يُفْلِحُونَ»؛ به خاطر دروغى كه بر زبانتان جارى مى شود (و چيزى را مجاز و چيزى را ممنوع مى‌كنيد)، نگوييد: «اين حلال است و آن حرام»، تا بر خدا افترا ببنديد. به يقين كسانى كه به خدا دروغ مىبندند، رستگار نخواهند شد! (2)
«قُل لَّا أَجِدُ فىِ مَا أُوحِىَ إِلىَّ محَرَّمًا عَلىَ طَاعِمٍ يَطْعَمُهُ إِلَّا أَن يَكُونَ مَيْتَةً أَوْ دَمًا مَّسْفُوحًا أَوْ لَحْمَ خِنزِيرٍ فَإِنَّهُ رِجْسٌ أَوْ فِسْقًا أُهِلَّ لِغَيرِ اللَّهِ بِهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيرَ بَاغٍ وَ لَا عَادٍ فَإِنَّ رَبَّكَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»؛ بگو: «در آنچه بر من وحى شده، هيچ غذاى حرامى نمىيابم به جز اينكه مردار باشد، يا خونى كه (از بدن حيوان) بيرون ريخته، يا گوشت خوك ـ كه اينها همه پليدند ـ يا حيوانى كه به گناه، هنگام سر بريدن، نام غير خدا [نام بتها] بر آن برده شده است.» اما كسى كه مضطر (به خوردن اين محرمات) شود، بى‌آن‌كه خواهان لذت باشد و يا زياده روى كند (گناهى بر او نيست) زيرا پروردگارت، آمرزنده مهربان است. (3)
«إِنَّمَا حَرَّمَ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةَ وَ الدَّمَ وَ لَحْمَ الْخِنزِيرِ وَ مَا أُهِلَّ بِهِ لِغَيرِ اللَّهِ فَمَنِ اضْطُرَّ غَيرَ بَاغٍ وَ لَا عَادٍ فَلَا إِثْمَ عَلَيْهِ إِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَّحِيمٌ»؛ خداوند، تنها (گوشت) مردار، خون، گوشت خوک و آنچه را نام غيرِ خدا به هنگام ذبح بر آن گفته شود، حرام كرده است. (ولى) آن كس كه مجبور شود، در صورتى كه ستمگر و متجاوز نباشد، گناهى بر او نيست (و مىتواند براى حفظ جان خود، در موقع ضرورت، از آن بخورد) خداوند بخشنده و مهربان است. (4)
«حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَ الدَّمُ وَ لحمُ الخْنزِيرِ وَ مَا أُهِلَّ لِغَيرِ اللَّهِ بِهِ وَ الْمُنْخَنِقَةُ وَ الْمَوْقُوذَةُ وَ الْمُترَدِّيَةُ وَ النَّطِيحَةُ وَ مَا أَكلََ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَ مَا ذُبِحَ عَلىَ النُّصُبِ وَ أَن تَسْتَقْسِمُواْ بِالْأَزْلَامِ ذَالِكُمْ فِسْقٌ»؛ گوشت مردار، و خون، و گوشت خوک و حيواناتى كه به غير نام خدا ذبح شوند، و حيوانات خفه شده، و به زجر كشته شده، و آنها كه بر اثر پرت شدن از بلندى بميرند، و آنها كه به ضرب شاخ حيوان ديگرى مرده باشند، و باقيمانده صيد حيوان درنده ـ مگر آنكه (به موقع به آن حيوان برسيد، و) آن را سرببريد ـ و حيواناتى كه روى بتها (يا در برابر آنها) ذبح مىشوند، (همه) بر شما حرام شده است و (هم‌چنين) قسمت كردن گوشت حيوان به وسيله چوبه هاى تير مخصوص بخت آزمايى تمام اين اعمال، فسق و گناه است. (5)
در ادامه چند نکته در این زمینه عرض می‌شود:
1. ما آیات دیگری داریم که محرمات را بیش از این مقدار بیان کرده است، مانند آیه 3 سوره مائده.
2. انحصارى كه از آيه با كلمه «إنّما» استفاده مىشود حصر حقیقی نیست بلکه حصر اضافى است، يعنى منظور بيان تمام محرمات نيست، بلكه هدف، نفى بدعت‌هايى است كه آن ها در مورد قسمتى از گوشت هاى حلال داشتند.
به تعبير ديگر، مشرکان قسمتى از گوشتهاى پاكيزه و حلال را طبق خرافات و موهوماتى بر خود تحريم مى‌كردند، اما در عوض به هنگام كمبود غذا از گوشت آلوده مردار يا خوك و يا خون استفاده مى‌كردند! قرآن به آنها اعلام مىكند كه اين ها براى شما حرام است نه آنها. (6)
3. این آیات به محرمات اصلی اشاره کرده‌اند، و ما با توجه به روایات و سنت پیامبر (صلی الله علیه وآله) می‌فهیم که محرمات منحصر در این موارد نیست و محرماتی غیر از این محرمات هم داریم. (7)
4. آیه‌ای که می‌فرماید: نگویید این حلال است و این حرام (8)، می‌خواهد دروغ به خدا نسبت داده نشود، یعنی از طرف خودتان به خدا چیزی نسبت ندهید زیرا این دروغ و افتراء بر خداوند است: «لِّتَفْترُواْ عَلىَ اللَّهِ الْكَذِبَ»
ولی باید توجه داشت که پیامبر (صلی الله علیه وآله) چیزی غیر از وحی نمی‌گوید و هر آنچه می‌گوید از طرف خداوند به او وحی شده و دستور خداوند است: «وَ مَا يَنطِقُ عَنِ الهَوَى إِنْ هُوَ إِلَّا وَحْىٌ يُوحَى»؛ و هرگز از روى هواى نفس سخن نمى‌گويد، آنچه مىگويد چيزى جز وحى كه بر او نازل شده نيست. (9)
پس هر آنچه پیامبر(صلی الله علیه وآله) می‌فرماید، دستور خداوند و وحی الهی است، و خود قرآن به مسلمانان دستور داده که پیروی مطلق و بدون قید و شرط از پیامبر (صلی الله علیه وآله) داشته باشند: «ما آتاكُمُ الرَّسُولُ فَخُذُوهُ وَ ما نَهاكُمْ عَنْهُ فَانْتَهُوا»؛ آنچه را رسول خدا (صلی الله علیه وآله) براى شما آورده بگيريد (و اجرا كنيد)، و از آنچه نهى كرده خوددارى نماييد و از (مخالفت) خدا بپرهيزيد. (10)
بنابراین:
این آیه (11) می‌گوید دروغ به خدا نسبت ندهید، ولی سخن پیامبر (صلی الله علیه وآله) که دروغ نیست بلکه وحی الهی است، و با مراجعه به روایات و سنت پیامبر (صلی الله علیه وآله) می‌فهیم که محرمات منحصر در این موارد ذکر شده در آیات نیست و محرمات دیگری هم داریم که باید از آنها اجتناب کرد.
منابع:
1. نحل: 16/ 115.
2. نحل: 16/ 116.
3. انعام: 6/ 145.
4. بقره: 2/ 173.
5. مائده: 5/ 3.
6. مکارم، ناصر و همکاران، تفسير نمونه، ج 1، ص 583، و جلد 11، ص 440.
7. طباطبایی، محمد حسین، ترجمه الميزان، ج 12، ص 526؛ مکارم، ناصر و همکاران، تفسير نمونه، ج 11، ص 440؛ قرشی، سید علی اکبر، أحسن الحديث، ج 5، ص 514.
8. نحل: 16/ 116.
9. نجم: 53/ 3 و 4.
10. حشر: 59/ 7.
11. نحل: 16/ 116.