سؤال:
آیا در زمان پیامبر (صلی الله علیه و آله) و اهل بیت (علیهم السلام) تا حدود یک قرن پیش، مردم بلافاصله بعد از نماز عشاء می‌خوابیدند و حتی صحبت کردن را بعد از خواندن نماز عشاء مکروه می‌دانستند؟ اگر صحت دارد، آن‌هایی که روزه می‌گرفتند، چه می‌کردند؟
پاسخ:
این که در آن زمان‌ها این گونه بوده است که به طور حتم، باید بدون فاصله بعد از نماز عشاء می‌خوابیدند، بنده تا کنون چنین چیزی نشنیده و جایی هم ندیده‌ام؛ اما با توجه به عدم وجود وسایل سرگرم کننده و وقت‌گیر، مانند تلویزیون و ... وجود نداشته و از سویی دیگر، تمام کارها هم بدنی بوده است، طبیعی است که مردم زود می‌خوابیدند، بعدها با وجود آمدن شمع و مشعل، افراد چند ساعتی از تاریکی را بیدار می‌ماندند.
اما احکام مربوط به روزه و چگونگی افطار کردن روزه در صدر اسلام با احکام فعلی متفاوت بوده است.
از روايات اسلامى چنين استفاده مى‌شود که در آغاز نزول حکم روزه مسلمانان تنها حق داشتند قبل از خواب شبانه غذا بخورند چنان چه کسى در شب به خواب مى‌رفت و سپس بيدار مى‌شد، خوردن و آشاميدن بر او حرام بود.
و نيز در آن زمان آميزش با همسران در روز و شب ماه رمضان مطلقا تحريم شده بود.
يکى از ياران پيامبر (صلى الله عليه و آله) به نام «مطعم بن جبير» که مرد ضعيفى بود با اين حال روزه مى‌داشت، هنگام افطار وارد خانه شد، همسرش رفت براى افطار او غذا حاضر کند به خاطر خستگى خواب او را ربود، وقتى بيدار شد گفت من ديگر حق افطار ندارم، با همان حال شب را خوابيد و صبح در حالى که روزه دار بود براى حفر خندق (در آستانه جنگ احزاب ) در اطراف مدينه حاضر شد، در اثناء تلاش و کوشش به واسطه ضعف و گرسنگى مفرط بی‌هوش شد، پيامبر (صلی الله علیه و آله) بالاى سرش آمد و از مشاهده حال او متأثر گشت.
و نيز جمعى از جوانان مسلمان که قدرت کنترل خويشتن را نداشتند شب‌هاى ماه رمضان با همسران خود آميزش مى‌نمودند.
در اين هنگام آيه 187 نازل شد و به مسلمانان اجازه داد که در تمام طول شب مى‌توانند غذا بخورند و با همسران خود آميزش جنسى داشته باشند. آیه شریفه این است: «أُحِلَّ لَكُمْ لَيلَةَ الصِّيامِ الرَّفَثُ إِلَى نِسَائِكُمْ هُنَّ لِبَاسٌ لَكُمْ وَأَنْتُمْ لِبَاسٌ لَهُنَّ عَلِمَ اللَّهُ أَنَّكُمْ كُنْتُمْ تَخْتَانُونَ أَنْفُسَكُمْ فَتَابَ عَلَيكُمْ وَعَفَا عَنْكُمْ فَالْآنَ بَاشِرُوهُنَّ وَابْتَغُوا مَا كَتَبَ اللَّهُ لَكُمْ وَكُلُوا وَاشْرَبُوا حَتَّى يتَبَينَ لَكُمُ الْخَيطُ الْأَبْيضُ مِنَ الْخَيطِ الْأَسْوَدِ مِنَ الْفَجْرِ ثُمَّ أَتِمُّوا الصِّيامَ إِلَى اللَّيلِ وَلَا تُبَاشِرُوهُنَّ وَأَنْتُمْ عَاكِفُونَ فِي الْمَسَاجِدِ تِلْكَ حُدُودُ اللَّهِ فَلَا تَقْرَبُوهَا كَذَلِكَ يبَينُ اللَّهُ آياتِهِ لِلنَّاسِ لَعَلَّهُمْ يتَّقُونَ» (1)
آميزش جنسي با همسرانتان، در شب روزهايي که روزه می‌گيريد، حلال است. آن‌ها لباس شما هستند؛ و شما لباس آن‌ها (هر دو زينت هم و سبب حفظ يکديگر هستيد). خداوند می‌دانست که شما به خود خيانت مي‌کرديد؛ (و اين کار ممنوع را انجام می‌داديد) پس توبه شما را پذيرفت و شما را بخشيد. اکنون با آن‌ها آميزش کنيد، و آنچه را خدا برای شما مقرر داشته، طلب نماييد! و بخوريد و بياشاميد، تا رشته سپيد صبح، از رشته سياه (شب) برای شما آشکار گردد! سپس روزه را تا شب، تکميل کنيد! و در حالي که در مساجد به اعتکاف پرداخته‌ايد، با زنان آميزش نکنيد! اين، مرزهای الهی است؛ پس به آن نزديک نشويد! خداوند، اين چنين آيات خود را برای مردم، روشن می‌سازد، باشد که پرهيزکار گردند! (2)
منابع:
1. بقره: 2/ 187.
2. مکارم شیرازی، ناصر و همکاران، تفسیر نمونه، ذیل آیه 187 بقره.