پرسش:
طبق آیات و روایات، شب قدر در کدامیک از شبهای ماه رمضان قرار دارد؟
پاسخ:
با کنار هم قرار دادن برخی از آیات قرآن معلوم می‌شود که شب قدر در ماه رمضان قرار دارد. اما اینکه شب قدر در کدامیک از شبهای ماه رمضان قرار دارد در قرآن کریم بیان نشده است.
در آیه ۱۸۵ سوره بقره می‌خوانیم: «شَهْرُ رَمَضانَ الَّذِی أُنْزِلَ فِیهِ الْقُرْآنُ: ماه رمضان كه در آن قرآن فرود آمد». از این آیه می‌توان دریافت كه قرآن كریم در ماه مبارك رمضان نازل شده است. از سوی دیگر در آیه اوّل سوره قدر می‌خوانیم: «إِنَّا أَنْزَلْناهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ»«ما آن [قرآن] را در شب قدر نازل كردیم.» از کنار هم قرار دادن این دو آیه، به دست می‌آید كه شب قدری که قرآن نیز در آن نازل شده در ماه مبارك رمضان قرار دارد.(۱)
اما در خصوص اینکه شب قدر در کدامیک از شبهای ماه رمضان قرار دارد قرآن کریم سخنی نگفته است و روایاتی كه از اهل بیت(علیهم السلام) در خصوص تعیین شب قدر نقل شده، به پنج دسته قابل تقسیم هستند:
دسته اول: روایاتی كه شب قدر را در یکی از شبهای دهه آخر ماه رمضان می‌دانند.(۲)
دسته دوم. روایاتی كه می‌گویند: شب قدر را در یكی از سه شب: نوزدهم، بیست ویكم و بیست و سوم بجویید.(۳)
دسته سوم. روایاتی كه می‌گویند: شب قدر، در یكی از دو شب بیست و یكم و بیست و سوم است.در روایتی از امام باقر(علیه السلام) درباره شب قدر سؤال شد حضرت فرمود: در دو شب است: شب بیست و سوم و بیست و یكم» روای می‌گوید از حضرت پرسیدم که یکی از این دو شب را برایم تعیین کن. حضرت فرمود: چه عیبی دارد كه در دو شبی كه شب قدر یكی از آن دوست، اعمال را بجا آوری؟!(۴)
دسته چهارم. روایاتی كه شب بیست و سوم را، شب قدر می‌دانند. در روایتی از رسول خدا(صلی الله علیه و اله) می‌خوانیم: شب قدر، شب بیست و سوم است.(۵)
در روایت دیگری می‌خوانیم که شخصی به نام عبد اللّه بن اُنَیس جُهَنی نزد پیامبر(صلی الله علیه و اله) آمد و گفت: « ای پیامبر خدا! من مردی هستم كه خانه‌ام دور است. یك شب را دستور بده كه بیایم و در مدینه بمانم.» حضرت فرمود:« اِنزِل لَیلَةَ ثَلاثٍ وعِشرینَ» (۶) « «شب بیست و سوم بیا».
دسته پنجم. روایاتی كه دلالت می‌كنند بر این كه شبهای نوزدهم، بیست و یكم و بیست و سوم، هر كدام به گونه‌ای در تعیین سرنوشت انسان‌ها و امور آنان نقش دارد؛ ولی نقش اساسی و نهایی، مربوط به شب بیست و سوم است.
در روایتی از امام صادق(علیه السلام) می‌خوانیم: « مُقَدَّر شدن (سرنوشت)، در شب نوزدهم است و محكم ساختن، در شب بیست و یكم و امضا (حتمی سازی)، در شب بیست و سوم.»(۷)
نکته‌ای که در پایان لازم به ذکر است این است که گرچه در روایات برخی شبهای ماه رمضان به صورت احتمالی به عنوان شب قدر معرفی شده‌اند و احتمال شب قدر بودن شب بیست و سوم از همه بیشتر دانسته شده، اما به جهت مصالحی شب قدر به صورت قطعی معین نشده است.
یکی از مصلحت‌هایی که برای عدم تعیین دقیق شب قدر در روایات آمده، این است که اگر یک شب به صورت قطعی تعیین می‌شد، مردم به همان یک شب اکتفا می‌کردند و خود را از فیض عبادت در شبهای دیگر محروم می‌کردند و لذا برای اینکه مردم فرصت و مهلت بیشتری برای عبادت داشته باشند این شب به صورت قطعی مشخص نشده است.
در روایتی می‌خوانیم که از حضرت علی(علیه السلام) در خصوص شب قدر سؤال شد حضرت فرمود:(۸) «خداوند به خاطر كمك كردن و مهلت دادن به شما آن را از شما می‌پوشاند، چون اگر آن را به شما اعلام می‌كرد، در همان شب عمل می‌كردید و در غیر آن شب، عبادت را ترك می‌كردید.»(۹)
پی نوشت‌ها:
۱. آیت الله مصباح یزدی، قرآن‌شناسی، قم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، ۱۳۸۰ ش، ج۱،(ص) ۹۰.
۲. در روایتی می‌خوانیم که از امام باقر(علیه السلام) در خصوص تفسیر آیه:« إِنَّا أَنْزَلْناهُ فی لَیلَةٍ مُبارَكَة»(۲) سؤال شد. حضرت فرمود: آری. آن، شب قدر است. آن شب، در هر سال، در ماه رمضان و در دهه آخر آن است.َعَم، هِی لَیلَةُ القَدر، وهِی مِن كُلِّ سَنَةٍ فی شَهرِ رَمَضانَ فِی العَشرِ الأَواخِرِ كلینی، محمد بن یعقوب، كافی، تهران،دار الكتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ ه ق، ج۴،(ص) ۱۵۷.
۳. در روایتی از امام صادق(علیه السلام) در خصوص شب قدر سؤال شد حضرت فرمود: آن را در [شب] نوزدهم و بیست و یكم و بیست و سوم بجوی»« اطْلُبْهَا فِی تِسْعَ عَشْرَةَ وَ إِحْدَی وَ عِشْرِینَ وَ ثَلَاثٍ وَ عِشْرِینَ.» طبرسی، فضل بن حسن، مجمع البیان فی تفسیر القرآن، تهران، انتشارات ناصر خسرو، ۱۳۷۲ ش، ج۱۰، ص۷۸۷.
۴. « فی لَیلَتَینِ: لَیلَةِ ثَلاثٍ وعِشرینَ، وإحدی وعِشرینَ... و ما عَلَیكَ أن تَعمَلَ فی لَیلَتَینِ هِی إحداهُما؟!» همان.
۵. « لَیلَةُ القَدرِ لَیلَةُ ثَلاثٍ وعِشرینَ» سید بن طاووس، الإقبال بالأعمال الحسنة، قم، انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، ۱۴۱۵ق، ج۱،(ص) ۳۷۵.
۶. « یا رَسولَ اللّه، إنّی رَجُلٌ شاسِعُ الدَّارِ فَأمُرنی بِلَیلَةٍ أنزِلُ فیها» عبدالرزاق صنعانی، المصنف، بیروت، المکتب الاسلامی، ۱۴۰۳ق، ج۴،(ص) ۲۵۰.
۷. « التَّقدیرُ فی لَیلَةِ تِسعَ عَشرَةَ، والإبرامُ فی لَیلَةِ إحدی و عِشرینَ، وَالإِمضاءُ فی لَیلَةِ ثَلاثٍ وعِشرینَ » كلینی، محمد بن یعقوب، كافی، تهران،دار الكتب الإسلامیة، ۱۴۰۷ ه ق، ج۴،(ص) ۱۵۹.
۸. «أَنَّ اللَّهَ إِنَّمَا یسْتُرُهَا عَنْكُمْ نَظَراً لَكُمْ لِأَنَّكُمْ لَوْ أَعْلَمَكُمُوهَا عَمِلْتُمْ فِیهَا وَ تَرَكْتُمْ غَیرَهَا» علامه مجلسی، بحارالانوار، بیروت، مؤسسه الوفاء، سال ۱۴۰۴ ه ق، ج۹۴، ص۵.
۹. برای مطالعه بیشتر روایات مربوط به شب قدر:ر.ک محمدی ری شهری، ماه خدا (ترجمه جواد محدثی)، قم، دارالحدیث، ۱۳۸۳ش، ج۲، از(ص) ۷۷۴ تا(ص) ۷۹۴.
موضوع: