پرسش:
آیا در اسلام توصیه‌ای درباره زیارت قبور در پنجشنبه آخر سال وارد شده است؟
پاسخ:
در روایات برای زیارت قبور مردگان آثار و برکات فراوانی بیان شده است این آثار و برکات فقط برای مردگان نیست بلکه برای کسانی که به زیارت قبور آنها می‌روند نیز فواید متعددی دارد به عنوان نمونه در روایتی از امام رضا علیه‌السلام آمده است: «مردگانِ از اقوام و فامیل خود را زیارت کنید زیرا آنان با زیارت شما، شاد می‌شوند و شایسته است حاجات خود را نزد قبر پدر و مادرهایتان از خداوند بخواهید و برای آنان نیز دعا کنید.»(۱) اما این که آیا این زیارات زمان خاصی دارد یا خیر، باید مورد بررسی قرار گیرد یکی از این زمانها پنجشنبه آخر سال است که امروزه در بیشتر نقاط کشور به صورت یک سنت و رسم درآمده است. برای بررسی این سؤال که آیا در روایات توصیه شده است که پنج شنبه آخر سال به زیارت اموات بروید یا نه، ابتدا به روزها مورد سفارش شده اشاره می‌شود و بعدا نتیجه گیری لازم ارائه می‌گردد.
الف) زمان زیارت قبور
در روایات روزهای گوناگونی از هفته برای رفتن به زیارت قبور اموات و شهدا توصیه شده است. برخی از این روزها که در روایات آمده عبارتند از:
۱.روز شنبه
شیخ صدوق رحمه الله علیه در کتاب من لا یحضره الفقیه روایتی نقل کرده‌اند که حضرت زهرا سلام الله علیها هر هفته صبح روز شنبه به زیارت قبور شهدا می‌رفتند.(۲)
۲.روز دوشنبه
در روایتی از امام صادق علیه‌السلام آمده است حضرت زهرا سلام الله علیها بعد از رحلت پدر بزرگوارش رسول خدا صلی الله علیه و آله هر هفته دو بار (روزهای دوشنبه و پنج شنبه) به زیارت شهدای احد می‌رفت.(۳)
۳.روز پنجشنبه
در روایتی آمده است رسول خدا صلی الله علیه و آله هر هفته بعد از ظهر پنجشنبه با تعدادی از اصحاب خود به قبرستان بقیع می‌رفتند.(۴)
۴.روز جمعه
در روایات متعددی به زیارت اهل قبور در روز جمعه توصیه شده است. امام باقر علیه‌السلام در پاسخ عبداللَّه بن سلیمان که از کیفیت زیارت قبور سؤال نموده بود، فرمودند: «روز جمعه آنها را زیارت نمایید».(۵)
در روایت دیگری از امام حسین علیه‌السلام آمده است حضرت زهرا سلام الله علیها هر هفته روز جمعه به زیارت قبر عمویش حمزه سیدالشهداء می‌رفت.»(۶)
بنابراین در مجموع، چهار روز از هفته یعنی روزهای «شنبه، دوشنبه، پنجشنبه و جمعه» به رفتن زیارت قبور توصیه شده است. البته نسبت به بعد از ظهر پنج شنبه و صبح جمعه به صورت خاص در روایات متعدد تأکید بیشتری شده است، لازم به ذکر است که در مورد روزهای دیگر نیز هیچ گونه نهی در روایات وجود ندارد، یعنی از سیره معصومان علیهم السلام چنین نقل شده است که در این چهار روز به زیارت اموات و شهدا می‌رفتند اما نسبت به روزهای دیگر هیچ نهی از معصومان علیهم السلام وجود ندارد. به همین جهت، از برخی علمای نیز چنین نقل شده است: «زمانی که زیارت مؤمنی را اراده نمودی بهتر است که روز پنجشنبه باشد و اگر نشد در هر وقت که خواستید زیارت کنید، روش زیارت آن است که رو به قبله باشی و دست بر قبر گذاشته و بگویید: اللَّهُمَّ ارْحَمْ غُرْبَتَهُ وَ صِلْ وَحْدَتَهُ وَ آنِسْ وَحْشَتَهُ وَ آمِنْ رَوْعَتَهُ وَ أَسْکِنْ إِلَیهِ مِنْ رَحْمَتِکَ رَحْمَةً یسْتَغْنِی بِهَا عَنْ رَحْمَةِ مَنْ سِوَاکَ وَ أَلْحِقْهُ بِمَنْ کَانَ یتَوَلَّاهُ و سپس بهفت مرتبه سوره إِنَّا أَنْزَلْنَاهُ فِی لَیلَةِ الْقَدْرِ خوانده شود».(۷)
ب) هدیه فرستادن برای اموات
یکی دیگر از نکاتی که در پاسخ به سؤال مورد نظر باید مورد توجه قرار گیرد، هدیه فرستادن برای اموات است در احادیث متعددی به هدیه فرستادن برای مردگان توصیه شده است در حدیثی از رسول خدا صلی الله علیه و آله آمده است: «برای مردگان خود هدیه بفرستید! گفتند: هدیه برای آنان چیست؟ فرمودند: صدقه و دعا.»(۸)
در برخی روایات نیز به هدایای مادی توصیه شده است مانند بخشیدن درهمی به نیازمندان و فقرا، دادن لباسی به مستمندان و....»(۹)
بنابراین هر دو نوع هدیه چه مادی و چه معنوی می‌تواند برای اموات موثر باشد و روح آنها را شاد گرداند.
نتیجه
به طور خاص برای پنجشنبه آخر سال، روایتی وجود نداشته و ثواب بیشتری نسبت به بقیه ایام سال ندارد ولی با توجه به این که بردن هدیه برای اموات بسیار توصیه شده و معمولا افراد هنگام رفتن به زیارت قبور با خود هدایای مادی (مانند صدقات ونذورات) و معنوی (مانند قرائت قرآن بر سر مزار میت) برای اموات می‌برند و به طور کلی نیز زیارت قبور در پنجشنبه استحباب دارد می‌توان گفت رفتن زیارت قبور در پنجشنبه آخر سال بی‌تناسب نیست و هر چند مستند روایی خاص ندارد ولی از سنتهای خوبی است که در بین مردم رایج است زیرا به این بهانه در روزهای پایانی هر سال از اموات و گذشتگان یاد می‌شود و هدایایی به آنها می‌رسد.
پی نوشت
۱.«زُورُوا مَوْتَاکُمْ فَإِنَّهُمْ یفْرَحُونَ بِزِیارَتِکُمْ....» کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق/مصحح: غفاری علی اکبر و آخوندی، محمد، تهران:دار الکتب الإسلامیه، چاپ چهارم: ۱۴۰۷ق، ج۳، ص۲۳۰.
۲.«وَ کَانَتْ فَاطِمَهُ علیها السلام تَأْتِی قُبُورَ الشُّهَدَاءِ کُلَّ غَدَاهِ سَبْت....» ابن بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، محقق/مصحح: غفاری، علی اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، چاپ دوم، ۱۴۱۳ق، ج۱، ص۱۸۰.
۳.«... تَأْتِی قُبُورَ الشُّهَدَاءِ فِی کُلِّ جُمْعَهٍ مَرَّتَینِ-الْإِثْنَینَ وَ الْخَمِیس....» کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، همان، ج۳، ص۲۲۸.
۴.«کَانَ رَسُولُ اللَّهِ صلی الله علیه و آله یخْرُجُ فِی مَلَإٍ مِنَ النَّاسِ مِنْ أَصْحَابِهِ کُلَّ عَشِیهِ خَمِیسٍ إِلَی بَقِیع....» ابن قولویه، جعفر بن محمد، محقق/مصحح: امینی، عبد الحسین، کامل الزیارات، نجف اشرف:دار المرتضویه، اول، ۱۳۵۶ش، ص۳۲۰.
۵.«إِذَا کَانَ یوْمُ الْجُمُعَهِ فَزُرْهُم....» طوسی، محمد بن الحسن، الامالی، محقق/مصحح: مؤسسه البعثه، قم:دار الثقافه، چاپ اول، ۱۴۱۴ق، ص۶۸۸.
۶.ر.ک: حاکم نیشابوری، محمد بن عبدالله، المستدرک علی الصحیحین، تحقیق: مصطفی عبد القادر عطا (با تعلیقات ذهبی)، بیروت: دارالکتب العلمیه، چاپ اول، ۱۴۱۱ق، ج۱، ص۵۳۳؛ بیهقی، احمد بن حسین بن علی بن موسی، سنن البیهقی الکبری، تحقیق محمد عبد القادر عطا، مکه مکرمه: مکتبه‌دار الباز، ۱۴۱۴ق، ج۴، ص۱۳۱.
۷. مجلسی، محمد باقر بن محمد تقی، بحارالانوار، بیروت:دار إحیاء التراث العربی، چاپ دوم، ۱۴۰۳ق، ج۹۹، ص۲۹۹.
۸.«أَهْدُوا لِمَوْتَاکُمْ فَقُلْنَا یا رَسُولَ اللَّهِ وَ مَا هَدِیهُ الْأَمْوَاتِ قَالَ الصَّدَقَهُ وَ الدُّعَاءُ.» نوری، حسین بن محمد تقی، محقق/مصحح: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسه آل البیت علیهم السلام، چاپ اول، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۴۸۴.
۹.«... اعْطِفُوا عَلَینَا بِدِرْهَمٍ أَوْ بِرَغِیفٍ أَوْ بِکِسْوَهٍ یکْسُوکُمُ اللَّهُ مِنْ لِبَاسِ الْجَنَّه....» همان، ج۲، ص۴۸۴.
موضوع: