سؤال:
آیا در اندیشه «ملاصدرا»، بدن اخروی، متفاوت با بدن برزخی و مثالی است؟
پاسخ:
گرچه آن حکیم بزرگ در این باب بگونه ی سخن گفته که درک عمق آن نیاز مند سال‌ها تحصیل و تحقیق در همه آثار اوست؛ ولی به اختصار باید گفت:
ملاصدرا معتقد است که بدن مُعاد در قیامت عین بدن دنیوی است از حیث نفس و بدن او. اگر چه ویژگی‌های بدنش از لحاظ مقدار و وضع زمانی و مکانی تغییر کرده، اما همان بدن است. ولی نه با مواد جسمانی و طبیعی خاص دنیا. بلکه به همان صورت دنیوی اما با موادی خاص آخرت.
بدن اخروی آن است که نفس در یوم المعاد، متعلق به آن گردد و با صورت دنیوی آن کمترین فرقی نداشته باشد. اگر چه آن صورت، فاقد ماده مربوط و متعلق بدن دنیوی است. در واقع، بین بدن مادیِ دنیوی و مثالیِ اخروی محشور در آخرت، تباین نیست و هر دو از نسخ محسوسات و از اجسام متقید هستند و فرق میان آنها به شدت و ضعف و کمال و نقص است. یعنی بدن دنیوی، مستعد فساد و بدن اخروی دارای ثبات است.
انسان محشور در آخرت، انسان موجود در عالم ماده است که از ناحیه حرکت به غایت وجودی خود متصل است. و حکم تجدّد و انقلاب و حرکت حاکم بر ظاهر انسان، به منازل نفس و مظاهر باطنی او هم استیلا دارد. این تبدلات، با بقای اصل بدن و شخص که به تشخص نفس، متشخص، منافاتی ندارد و این بدن همان طور که در اطوار وجود شخص در دنیا به تبع وحدت و تشخص نفس، باقی بود، در اطوار بعد از دنیا نیز به تبع وحدت نفس باقی است؛ چرا که حقیقت هر شیء همان نحوه وجود خاص اوست و تشخص هر ماهیت به وجود جزئیِ عینی اوست و از آن جایی که اصالت با وجود است و وجود قابل تشکیک است وجود، در مراحل اشتداد و حرکت، باقی و حدود آن متغیر است و رو به تکامل می رود، لذا بدن با حفظ اختلاف نشآت بدنی، باقی است؛ چرا که نحوه وجود اخروی از وجود دنیوی، تام تر است. اگر چه ماده قابل ابدان در دنیا و آخرت متفاوت است؛ اما به حسب صورت تغایری ندارند. به همین دلیل، در اصل وجود، عینیت است و در بدن محشور، مثلیت.