پرسش:
روایتی در مورد حضرت زهرا سلام الله علیها نقل شده که ایشان بر درب خانه پرده‌ای نصب کرده و از زینت‌هایی استفاده نمودند و این عمل باعث ناراحتی و حتی غضب پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله شده است، آیا این روایت معتبر است؟ در صورت اعتبار چگونه با ساده زیستی حضرت سازگاری دارد؟
پاسخ:
یکی از مقام‌های اهل‌بیت علیهم‌السلام موضوع عصمت است. مطابق آیات و روایات، ایشان از هر گناهی مبرا هستند. اما در روایتی نقل شده است که پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله به خاطر نصب پرده پُر نقش و نگار بر درب خانه و استفاده از گردنبند و دستبند توسط حضرت زهرا سلام الله علیها، از ایشان ناراحت شدند. در تحقیق پیش رو به اعتبار سنجی این روایت و تحلیل محتوایی آن پرداخته خواهد شد.
الف). بیان روایات و اعتبارسنجی آن
حدیثی در کتب روایی وجود دارد که در آن ظاهراً پیامبر صلی الله علیه و آله از حضرت فاطمه سلام الله علیها به خاطر استفاده از برخی زیورآلات ناراحت می‌شوند. ترجمه روایت چنین است:
شیوه پیغمبر صلی الله علیه و آله این بود که چون از سفری برمی‌گشت اول به خانه حضرت فاطمه سلام الله علیها وارد می‌شدند و مدتی نزد ایشان می‌ماند. روزی به سفری رفت و حضرت فاطمه در غیاب ایشان، دو دست بند نقره و گردنبند و دو گوشواره درست کرد و پرده‌ای بر درب نصب کرد که پذیرای پدر و همسرش باشد. چون رسول خدا برگشت و داخل خانه فاطمه سلام الله علیها شد، اصحاب بیرون خانه ماندند و نمی‌دانستند بمانند یا بروند چون همیشه ماندن آن حضرت در خانه حضرت زهرا سلام الله علیها طولانی می‌شد. اما آن روز رسول خدا صلی الله علیه و آله فوراً بیرون آمد و خشم در چهره او معلوم بود و به مسجد رفت، بر منبر نشست و حضرت فاطمه سلام الله علیها احساس کرد که این عمل رسول خدا صلی الله علیه و آله به خاطر دستبند، گردنبند، گوشوارهها و پرده است. آن‌ها را درآورد و پرده را نیز کَند و نزد رسول خدا فرستاد. به فرستادۀ خود گفت به رسول الله بگو دخترت به تو سلام می‌رساند و خواهش دارد این‌ها را در راه خدا صرف کنید. فرستاده نزد رسول خدا آمد و پیامبر نیز سه بار فرمود پدرش به فدایش، دنیا از محمد و آل محمد نیست، اگر دنیا پیش خدا به‌اندازه بال پشهای ارزش داشت شربتی از آب آن به کافری نمی‌داد سپس برخاست و نزد فاطمه سلام الله علیها رفت.(۱)
این روایت علاوه بر امالی صدوق، در کتاب‌هایی همچون روضه الواعظین،(۲) مناقب آل ابی طالب علیه‌السلام(۳) و در منابع از اهل سنت نیز کتاب‌هایی مانند مسند احمد(۴) ذکر شده است.
علاوه بر مرسل بودن حدیث، در بررسی راویان این حدیث نیز برخی افراد مانند «محمد بن علی بن خلف العطار» و «حسن بن صالح»، «محمد بن قیس» و افرادی دیگری وجود دارند که هیچ مطلبی در مورد آن‌ها در کتاب‌های رجالی وجود ندارد به همین خاطر این روایت از جهت سندی قابل‌پذیرش نیست.
ب). برخی نکات در پذیرش روایت
برفرض پذیرش این روایت و قبول کردن آن، نکات زیر حائز اهمیت می‌باشند:
１. اگر کار حضرت فاطمه سلام الله علیها صحیح نبود، پیامبر صلی الله علیه و اله باید به ایشان تذکر داده و امربه‌معروف می‌کردند نه آن که به‌سادگی از کنار آن عبور نمایند. پس با توجه به این که پیامبر صلی الله علیه و اله دست به چنین کاری نزده‌اند نشان می‌دهد که حضرت فاطمه سلام الله علیها اشتباهی مرتکب نشده‌اند. همچنین در هیچ روایتی نکوهشی از پیامبرصلی الله علیه و اله درباره این کار حضرت فاطمه سلام الله علیها وجود ندارد.
۲. در بخشی از روایت آمده است که حضرت زهرا سلام الله علیها احساس کردند که پیامبر صلی الله علیه و آله از نصب پرده و پوشیدن زیورآلات ناراحت شدهاند. اگر حضرت فاطمه سلام الله علیها این کار را به خاطر خودنمایی انجام داده بودند، یقینا می‌دانستند که پیامبر صلی الله علیه و اله از دستشان ناراحت است نه آن که احتمال دهند. پس با توجه به علم و عصمت حضرت زهرا سلام الله علیها مشخص می‌شود این کار حضرت اشکالی نداشته و به‌صرف احتمال ناراحتی پدرشان، چنین بخشش بزرگی انجام دادند.
۳. از عبارت «لَیسَتِ الدُّنْیا مِنْ مُحَمَّدٍ وَ لَا مِنْ آلِ مُحَمَّد» مشخص می‌شود که پیامبر صلی الله علیه و آله می‌خواهند بفرمایند اهل‌بیت علیهم‌السلام جز ضروریات زندگی برای خود چیزی نگه نمی‌دارند. در نقلی دیگر از حدیث مورد بحث جمله‌ای آمده که قابل‌توجه است:
مَا لِآلِ مُحَمَّدٍ وَ لِلدُّنْیا فَإِنَّهُمْ خُلِقُوا لِلْآخِرَهِ وَ خُلِقَتِ الدُّنْیا لِغَیرِهِمْ وَ فِی رِوَایهِ أَحْمَد فَإِنَّ هَؤُلَاءِ اهل‌بیتی وَ لَا أُحِبُّ أَنْ یأْکُلُوا طَیبَاتِهِمْ فِی حَیاتِهِمُ الدُّنْیا.(۵)
خاندان محمّد صلّی اللَّه علیه و آله و سلّم را با دنیا چه کار؟ به‌درستی که آن‌ها برای آخرت آفریده شدهاند و دنیا را برای غیر ایشان خلق کردهاند.
همچنین در روایت احمد بن حنبل نقل دیگری آمده است که: «اینان اهل‌بیت من هستند و من دوست ندارم نعمت‌های پاکیزهای را که خدا برای آن‌ها در نظر گرفته در زندگی دنیوی به مصرف برسانند».
با توجه به این سخن پیامبر صلی الله علیه و آله، مشخص می‌شود که استفاده از این نعمت‌ها برای حضرت فاطمه علیها السلام جایز بوده است و کار حضرت فاطمه سلام الله علیها ایرادی نداشته است اما پیامبر صلی الله علیه و آله حتی برای خود و خانواده‌شان راضی نمی‌شدند که هیچ‌چیز از مال دنیا را نگه دارند.
۴. داستان مذکور در کتاب عیون اخبار الرضا علیه‌السلام نیز چنین نقل شده است:
أسماء بنت عمیس گفت: من نزد فاطمه علیها السّلام بودم که رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله وارد شد- درحالی‌که بر گردن فاطمه گردنبند زر بود که علی علیه‌السلام از سهمیه غنائم خود برای او تهیه کرده بود- پیامبر صلی اللَّه علیه و آله رو به فاطمه سلام الله علیها نموده فرمودند: ای فاطمه! این‌طور نباشد که مردم بگویند فاطمه دختر محمّد به مانند جبّاران رفته و لباس آنان را در بردارد، بیدرنگ فاطمه سلام الله علیها آن را از گردن باز کرد و فروخت و با پول آن بندهای خرید و آزاد کرد، پس رسول خدا صلی اللَّه علیه و آله از این عمل مسرور گشت.(۶)
در این روایت پیامبر صلی الله علیه و آله کار حضرت فاطمه سلام الله علیها را دارای اشکال ندانسته بلکه به خاطر حرف مردم از ایشان می‌خواهند تا از این وسایل استفاده نکند. پس کار حضرت فاطمه سلام الله علیها مورد ایراد نبوده و پیامبر صلی الله علیه و آله برای جلوگیری از حرف‌های مردم به حضرت فاطمه سلام الله علیها چنین توصیه نموده‌اند.
نتیجه
حدیثی در منابع روایی وجود دارد که در آن پیامبر صلی الله علیه و آله به خاطر پوشیدن اقلامی زینتی توسط دخترشان حضرت فاطمه سلام الله علیها از ایشان دلخور شدند. با بررسی به‌عمل‌آمده روایت مذکور از جهت سندی قابل‌پذیرش نیست. همچنین حدیث بیان شده از جهت محتوایی نیز به دلیل مخالفت با مسلمات دینی موردقبول قرار نمی‌گیرد. اما درعین‌حال توجیهاتی در مورد این روایت وجود دارد که شاید بتوان به‌وسیله این نکات حدیث مورد نظر را مورد قبول قرار داد.
برای تحقیق بیشتر مراجعه شود:
هاجر بنائی و محمد حسین قاسم پیوندی، مقاله: نقد روایتی مبنی بر غضب پیامبر اکرم(ص) بر حضرت زهرا(س)، مجله: مطالعات قرآن و حدیث، شماره ۱۶، ۱۳۹۳ش.
پی‌نوشت‌ها
۱. ابن بابویه، محمد بن علی، الأمالی، محقق / مصحح: ندارد، تهران: کتابچی، ۱۳۷۶ ش، ص۲۳۵، ح ۷. کَانَ النَّبِی(ص) إِذَا قَدِمَ مِنْ سَفَرٍ بَدَأَ بِفَاطِمَهَ(ع) فَدَخَلَ عَلَیهَا فَأَطَالَ عِنْدَهَا الْمَکْثَ فَخَرَجَ مَرَّهً فِی سَفَرٍ فَصَنَعَتْ فَاطِمَهُ(ع) مَسَکَتَینِ مِنْ وَرِقٍ وَ قِلَادَهً وَ قُرْطَینِ وَ سِتْراً لِبَابِ الْبَیتِ لِقُدُومِ أَبِیهَا وَ زَوْجِهَا(ع) فَلَمَّا قَدِمَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) دَخَلَ عَلَیهَا فَوَقَفَ أَصْحَابُهُ عَلَی الْبَابِ لَا یدْرُونَ أَ یقِفُونَ أَوْ ینْصَرِفُونَ لِطُولِ مَکْثِهِ عِنْدَهَا فَخَرَجَ عَلَیهِمْ رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ قَدْ عُرِفَ الْغَضَبُ فِی وَجْهِهِ حَتَّی جَلَسَ عِنْدَ الْمِنْبَرِ فَظَنَّتْ فَاطِمَهُ(ع) أَنَّهُ إِنَّمَا فَعَلَ ذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ(ص) لِمَا رَأَی مِنَ الْمَسَکَتَینِ وَ الْقِلَادَهِ وَ الْقُرْطَینِ وَ السِّتْرِ فَنَزَعَتْ قِلَادَتَهَا وَ قُرْطَیهَا وَ مَسَکَتَیهَا وَ نَزَعَتِ السِّتْرَ فَبَعَثَتْ بِهِ إِلَی رَسُولِ اللَّهِ(ص) وَ قَالَتْ لِلرَّسُولِ قُلْ لَهُ(ص) تَقْرَأُ عَلَیکَ ابْنَتُکَ السَّلَامَ وَ تَقُولُ اجْعَلْ هَذَا فِی سَبِیلِ اللَّهِ فَلَمَّا أَتَاهُ وَ خَبَرُهُ قَالَ(ص) فَعَلَتْ فِدَاهَا أَبُوهَا ثَلَاثَ مَرَّاتٍ لَیسَتِ الدُّنْیا مِنْ مُحَمَّدٍ وَ لَا مِنْ آلِ مُحَمَّدٍ وَ لَوْ کَانَتِ الدُّنْیا تَعْدِلُ عِنْدَ اللَّهِ مِنَ الْخَیرِ جَنَاحَ بَعُوضَهٍ مَا سَقَی مِنْهَا کَافِراً شَرْبَهَ مَاءٍ ثُمَ قَامَ فَدَخَلَ عَلَیهَا.
۲. فتال نیشابوری، محمد بن احمد، روضه الواعظین و بصیره المتعظین، قم: انتشارات رضی، ۱۳۷۵ ش، ج۲، ص۴۴۴.
۳. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، محقق / مصحح: ندارد، قم: علامه، ۱۳۷۹ ق، ج۳، ص۳۴۳.
۴. أحمد بن حنبل، مسند احمد، بیروت:دار صادر، بی‌تا، ج۵، ص۲۷۴.
۵. ابن شهر آشوب مازندرانی، محمد بن علی، مناقب آل أبی طالب علیهم السلام، همان، ج۳، ص۳۴۳.
۶. ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، محقق / مصحح: لاجوردی، مهدی، تهران: نشر جهان، ۱۳۷۸ ق، ج۲، ص۴۵.
کلید واژه: خانه داری، عصمت، ناراحتی پیامبر صلی الله علیه و آله، اعتبار سنجی حدیث. أَسْمَاءُ بِنْتُ عُمَیسٍ قَالَتْ کُنْتُ عِنْدَ فَاطِمَهَ(ع) إِذْ دَخَلَ عَلَیهَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) وَ فِی عُنُقِهَا قِلَادَهٌ مِنْ ذَهَبٍ کَانَ اشْتَرَاهَا لَهَا عَلِی بْنُ أَبِی طَالِبٍ(ع) مِنْ فَیءٍ فَقَالَ لَهَا رَسُولُ اللَّهِ(ص) یا فَاطِمَهُ لَا یقُولُ النَّاسُ إِنَّ فَاطِمَهَ بِنْتَ مُحَمَّدٍ تَلْبَسُ لُبْسَ الْجَبَابِرَهِ فَقَطَعَتْهَا وَ بَاعَتْهَا وَ اشْتَرَتْ بِهَا رَقَبَهً فَأَعْتَقَتْهَا فَسُرَّ بِذَلِکَ رَسُولُ اللَّهِ
موضوع: