سؤال:
آیا مقصود امام سجاد (علیه السلام) از فرشتگان فراز «و الموکّلین بالجبال فلاتزول» (صحیفه سجادیه، دعای سوم) همان قوانین طبیعی و علمی است؟
پاسخ:
اولین خطبه نهج البلاغه، امام علی (علیه السلام) به صورت مبسوط مراحل آفرینش موجودات را شرح می‌دهد. از آفرینش ملائکه و کرات و آسمان‌ها و زمین گرفته تا خلقت جمادات و حیوانات و انسان‌ها در بخش مهمی از این خطبه خلقت ملائکه به صورت کامل شرح داده شده و صفات فرشتگان به صورتی زیبا مطرح گردیده که بیان آن برای ما انسان ها جذاب است. امیرالمؤمنین (علیه السلام) می‌فرماید: «ثم فتق ما بین السموات العلا فملا هنّ اطواراً من ملائکته، منهم سجود لا یرکعون، و رکوع لا یفقصبون، و صافون لا یتزایلون، و مسبّحون لا یسأمون، لا یغساهم نوم العیون، و لا سهو العقول و ...»
«سپس آسمان‌های بلند را از هم گشود و آن ها را مملو از فرشتگان مختلف ساخت، گروهی از آنان همواره در سجده هستند و رکوع ندارند، و گروهی در رکوع هستند و یارای ایستادن ندارند، و گروهی در صف‌هایی ایستاده‌اند که پراکنده نمی‌شوند و هیچ گاه خواب به چشمان شان راه نمی‌یابد و عقل‌های آنان دچار اشتباه نمی‌گردد و ...»
از این فراز از خطبه به خوبی استفاده می‌شود که در میان آسمان‌ها فاصله‌هایی وجود دارد که در آغاز به هم پیوسته بودند و سپس از هم باز شدند، و خداوند این فاصله‌ها را مملو از فرشتگان ساخت. «فملأهن اطواراً من ملائکته»
امام علی (علیه السلام) در فراز «و ملا بهم فروج فجاجها وحشابهم فتوق اجوائها» (1) می‌فرماید: به وسیله فرشتگان تمام فاصله‌های آسمان‌ها را پر کرد و فاصله جوشان را از آنان مالامال ساخت.
در ادامه خطبه اول، حضرت علی (علیه السلام) به بیان اقسام و اصناف فرشتگان پرداخته و آنها را به چهار گروه تقسیم می‌فرماید: نخست به فرشتگانی اشاره می‌کند که کارشان عبادت است و آنها را نیز به چند گروه تقسیم می‌کند، که عده‌ای در حال سجود، عده‌ای در حال رکوع، عده ای در حال قیام و ... هستند. در این که آیا منظور از سجود و رکوع و قیام، همان اعمالی است که ما انسان ها انجام می‌دهیم یا اشاره به مراحل خضوع و عبادت فرشتگان بر حسب مراتب و مقامات آنها، جای بحث است. اگر فرشتگان را دارای جسم لطیف بدانیم و برای آنها دست و پا و صورت و پشیانی قائل باشیم، معنای اول مناسب‌تر است و اگر برای آنها جسمی قائل نباشیم، یا آنها را دارای جسم بدانیم اما نه به این شکل، آن گاه معنای دوم مناسب‌تر خواهد بود.
منبع:
1. موسوی، سید رضی، نهج البلاغه، خطبه 91.