پرسش:
من از ته دل توبه كرده‌ام. برای تقویت اراده برای دوری از گناه چكار كنم؟
پاسخ:
عامل اصلی بدبختی آدمی گناه است و اگر انسان بخواهد از گناه دوری كند و از این سمّ مهلك نجات یابد، رعایت نكات زیر ضروری است:
۱- تصمیم جدی و قاطع بر گناه نكردن؛ تا انسان عزم راسخ بر ترك گناه نداشته باشد، چندان توفیقی در عدم ارتكاب گناه به دست نمی‌آورد.
۲- توجه كامل به این كه خداوند در همه حالات آگاه و ناظر بر اعمال ما است و حتی بر خطورات قلبی ما (آنچه در دل می‌گذرد) احاطه دارد و از آن‌ها هم با خبر است. اگر انسان چنین یقینی داشته باشد، خجالت می‌كشد گناه كند و از دستورهای آفریدگار مهربانش سرپیچی نماید. برای این كه انسان به چنین توجهی موفق شود، همیشه به یاد خدا بودن بسیار سودمند است. این كه گفته می‌شود انسان باید همیشه به یاد خدا باشد، بدین خاطر است كه با یاد خدا انسان از خطرات دور می‌شود و به عوامل سعادت نزدیك می‌گردد. علی علیه‌السلام فرمود: «خدا را در همه جا یاد كنید، زیرا در همه جا با شما است».(۱) حضرت در حدیث دیگر فرمود: «ذكر دو گونه است: یاد خدا به هنگام مصیبت و بهتر از آن یاد خدا در رویارویی با حرام است كه این یاد خدا مانع از ارتكاب گناه می‌شود».(۲) قرآن فرمود: «آیا (او كه اهل گناه و شرك است) نمی‌داند كه خدا می‌بیند».(۳)
۳- تفكر در عواقب زیان بار گناه: اگر انسان توجه كامل داشته باشد كه معصیت، افزون بر آثار بد دنیوی، چه عذاب‌های غیر قابل تحمل اُخروی به دنبال دارد، مطمئناً از گناه دوری می‌جوید.
قرآن می‌فرماید: « هر كس به خدای خود با حالت گناه وارد شود، جزای او جهنمی است كه در آن جا نه می‌میرد و نه زنده می‌ماند».(۴) در آیۀ دیگر فرمود: «(در روز قیامت) گناهكار دوست دارد كه فرزندان، زن، برادر، همۀ خویشان و همۀ اهل زمین را فدا می‌كرد تا از عذاب نجات می‌یافت، (ولی) چنین نیست، (بلكه) آن آتش شعله كش است».(۵) در جای دیگر فرمود: «در روز قیامت كافر گوید: ای كاش خاك بودم».(۶)
۴- مقایسه بین بهشت و جهنم. اگر انسان یك مطالعه اجمالی در آیات و روایات اهل بیت(علیه السلام) در مورد نعمت‌های بهشتی و عذاب‌های جهنمی داشته باشد، مطمئناً به بهشت شوق پیدا می‌كند و از جهنم می‌ترسد و در نتیجه مرتكب گناه نمی‌شود.(۷) امیرمؤمنان(علیه السلام) فرمود: «مغبون كسی است كه بهشت عالی را به گناه پست بفروشد».(۸)
در این زمینه مطالعه جلد شش كتاب پیام قرآن اثر آیت الله مكارم شیرازی بسیار مفید است.
۵- باور كردن این كه شیطان و نفس امّاره، دشمن انسانند؛ وقتی انسان یقین پیدا كرد كه اینان دشمن اویند، به حرف آنان گوش نداده و گناه نمی‌كند. قرآن می‌فرماید: «ای بنی آدم، آیا با شما پیمان نبستم كه شیطان را نپرستید كه او دشمن آشكار شما است؟!».(۹)
۶- عمر انسان زودگذر است و در آینده بسیار نزدیك به نتایج اعمالش خواهد رسید؛ اگر انسان به این مسئله عنایت داشته باشد و فكر نكند كه فعلاً خبری از سرای آخرت نیست، در عدم ارتكاب گناه مؤثر است، چرا كه خیلی از افراد به خیال این كه عواقب وخیم معصیت دیر به سراغ انسان می‌آید، مرتكب معصیت می‌گردند. قرآن فرموده: «آن‌ها روز عذاب را دور می‌بینند، و ما آن را نزدیك می‌بینیم».(۱۱)
۷- زیاد سبحان الله گفتن، كه باعث می‌شود شیطان از انسان دور شود.
وقتی شیطان از انسان دور شود، دیگر گناه نمی‌كند. امام صادق(علیه السلام) فرمود: «شیطان گفته است: پنج كس مرا بیچاره ساخته و راه به آن‌ها ندارم و بقیه مردم در اختیار منند:
۱ كسی كه با نیت صادق به خدا چنگ بزند و در تمام كارها به او توكّل كند.
۲ كسی كه در شبانه روز زیاد تسبیح گوید.
۳ كسی كه هر چه برای خود می‌پسندد، برای برادر مؤمن خود نیز بپسندد.
۴ كسی در وقت رویارویی با مصیبت ناله و فریاد نزند.
۵ كسی كه به آن چه خدا قسمتش كرده است راضی باشد».(۱۲)
۸- توجه به توصیه‌های عقل؛ حضرت علی علیه‌السلام می‌فرماید: افكار عاقلانه‌ات تو را به راه صواب و هدایت واقعی راهنمایی می‌كند.(۱۳)
۹- شناخت زیان‌ها و مفاسد گناه؛ جهل منشأ بسیاری از لغزش‌ها است. علم به آثار و تبعات گناه انسان را ازارتكاب به آن باز می‌دارد.
۱۰- تربیت صحیح؛ تربیت صحیح در محیط خانواده و نیز ادامه آن تحت نظر مربیان اخلاق در جامعه انسان را با عفت و حیا درست می‌كند، چنین فردی به راحتی بر غریزه‌های خودش مسلط می‌شود. امام علی(علیه السلام ) می‌فرماید: كسی كه به ادب آموزی وادار شود كار خلاف از او كم‌تر دیده می‌شود.(۱۴)
۱۱- نماز؛ نماز آدمی را از كارهای زشت و گناه باز می‌دارد.(۱۵)
۱۲- محاسبه و مراقبه؛ كسی كه خواهان رشد و تكامل معنوی است، باید مراقب اعمال خود باشد و هر روز خودش را محاسبه كند تا نقایص و كاستی‌های خود را جبران و نقاط قوتش را تقویت كند.
۱۳- دوری گزیدن از صحنه گناه؛ پیشگیری از گناه آسان‌ترین راه مبارزه با گناه است. جوانی كه می‌خواهد گناه نكند باید خود را از صحنه‌های گناه دور نگه دارد. مثلاً از دیدن عكس و فیلم مبتذل و اختلاط با نامحرم و شركت درمجلس گناه بپرهیزد.
در پایان حدیثی را كه امام حسین(علیه السلام) دربارۀ رهایی از معصیت فرموده می‌آوریم:
مردی به خدمت حضرت حسین(علیه السلام) رسیده و عرض كرد: من مردی گناهكارم و صبر بر معصیت (استقامت در برابر آن) ندارم، مرا موعظه فرما. حضرت فرمود: «پنج عمل انجام ده، آن گاه هر گونه كه خواستی گناه كن:
۱ روزی خدا را نخور و هر چه می‌خواهی گناه كن.
۲ از ولایت خدا بیرون رو و هر چه خواستی گناه كن.
۳ در جایی گناه كن كه خدا تو را نبیند.
۴ به هنگام مرگ نگذار حضرت عزرائیل جانت را بگیرد و هر چه خواستی گناه كن.
۵ وقتی مالك دوزخ تو را به آتش می‌اندازد، داخل آتش نرو، آن وقت هر گناهی خواستی انجام ده».(۱۶)
در این حدیث حضرت می‌خواهد بگوید: تو كه بر هیچ یك از این پنج چیز قادر نیستی، پس چگونه گناه انجام می‌دهی و خود را بدبخت می‌كنی؟!
پی نوشت‌ها:
۱. صادق احسان بخش، آثار الصادقین، روابط عمومی ستاد برگزاری نماز جمعه گیلان،(چاپخانه دفتر تبلیغات اسلامی، قم، ۱۳۶۸ش، ج ۶،(ص) ۲۹۵، شمارۀ ۸۵۶۷.
۲. همان،(ص) ۲۹۴، شمارۀ ۸۵۶۲.
۳. علق (۹۵) آیۀ ۱۴.
۴. طه (۲۰) آیۀ ۷۴.
۵. معارج (۷۰) آیۀ ۱۱ ۱۵.
۶. نبأ (۷۸) آیۀ ۴۰.
۷. محمد (۴۷) آیۀ ۱۵.
۸. عبد الواحد تمیمی آمدی، تصنیف غرر الحكم و درر الكلم، دفتر تبلیغات، قم، ۱۳۶۶ ش،(ص) ۱۸۵.
۹. یس (۳۶) آیۀ ۶۰.
۱۰. یوسف (۱۲) آیۀ ۱۴.
۱۱. معارج (۷۰) آیۀ ۶.
۱۲. آثار الصادقین، ج ۶،(ص) ۲۹۰، شمارۀ ۸۵۴۳.
۱۳. تصنیف غرر الحكم و درر الكلم،(ص) ۶۳.
۱۴. همان، ج ۵،(ص) ۲۶۳.
۱۵. عنكبوت (۲۹) آیه ۴۵.
۱۶. آثار الصادقین، ج۶،(ص) ۳۴۹، شمارۀ ۸۷۸۹.
موضوع: