پرسش:
من و همسرم از افرادی هستیم که اول وقت نماز می‌خوانیم و لی دخترم اصلا به نماز اهمیت نمی‌دهد. باید با زور وادار کرد نماز بخونه با اینکه می‌بینه ما چقدر به نماز اول وقت اهمیت می‌دهیم؟
پاسخ:
ازجمله مباحثی که در آموزه‌های دینی، مورد توجه قرارگرفته و حفظ و مراقبت از آن، به همگان توصیه‌شده است، مراقبت از نماز نسبت به خود و خانواده است. دانستن آنچه در لذت بردن از نماز تأثیر دارد، به استمرار در نماز و لذت بردن از آن تأثیر دارد. برای رشد و تعالی روحی و معنوی، اهتمام به نماز مخصوصاً اول وقت خواندن نماز ضروری است. منتها گاهی وجود موانع و مشکلات باعث ایجاد سستی و کاهلی می‌شود. در ادامه به راهکارهای مواظبت از نماز می‌پردازیم و نکاتی را در این زمینه متذکر می‌شویم.
۱. طبق آموزه‌های دینی ما، نماز اولین فعل عبادی در میان اعمال دینی ما است؛ یعنی پس از اصول اعتقادی (اصول دین)، در مرحله عمل که از آن به فروع دین تعبیر می‌شود، اولین چیزی که در عبادات موضوعیت دارد، نماز است در تعابیر آمده است که اگر نماز انسان مورد پذیرش واقع شود دیگر اعمال عبادی هم پذیرفتنی است.(۱) در احکام عبادی نماز دارای آن‌چنان جایگاهی است که در هیچ حالی ترک آن جایز نیست. نماز تبلور و نمود خضوع و تسلیم در برابر حق است و شیطان نیز از همین ناحیه ضربه خورده است؛ چراکه در برابر فرمان الهی در برابر سجده بر حضرت آدم سر تسلیم فرود نیاورد.
۲. عامل اصلی و زیربنایی سستی در نمازها یا مثلاً خواب ماندن برای نماز صبح و یا هر کوتاهی‌ای که در زمینه دین و عبودیت پیدا می‌شود در عدم اهتمام و اهمیت ندادن است. البته همه ما کم‌وبیش از این عارضه رنج می‌بریم و ایمان کامل برای انسان مؤمن یک ایدئال و آرزوی نهایی است، ولی باید بکوشیم هر چه بیشتر آن را تقویت نماییم.
۳. در زمینه نماز اگر بتوانید از افرادی که بر روی ایشان نفوذ بیشتری دارند، استفاده کنید، مناسب‌تر است. رفتار شما با وی نیز باید به‌گونه‌ای باشد که تحت تأثیر اخلاق، عواطف و نحوه برخوردتان قرار گیرد. به افکار و اندیشه‌های شما - به‌عنوان یک فرد نمازخوان مذهبی - علاقه‌مند شود. بانفوذ در قلب و دل او، بتوانید تغییری در فکر و اندیشه وی ایجاد کنید؛ بنابراین ابتدا با عمل خود او را تشویق به نماز اول وقت و اعمال عبادی کنید، یعنی خودتان نمازتان را سروقت بخوانید. سایر احکام واجب را به همین صورت انجام دهید. با عمل به دستورات الهی او را دعوت به کارهای خوب و انجام وظایف شرعی و ترک محرمات کنید. سپس در مورد اهمیت نماز و تأثیر مثبت عبادات برای او بگویید یا کتاب‌هایی که در این زمینه نوشته شده، مثل کتاب نماز از آقای قرائتی و یا تهیه نوارهای مذهبی از کسانی که سخنان آن‌ها جذاب و تأثیرگذار است را در اختیارش بگذارید. نحوۀ رفتار اهل‌بیت و بزرگان دین، چنان بود که اهل خانه شیفته نماز می‌شدند. آن‌ها تنها به امر کردن به نماز اکتفا نمی‌کردند؛ بلکه کانون خانه را کانون عشق‌ورزی به خانواده می‌کردند. مادری که در خانه خوش‌اخلاق است معمولاً اهل خانه مطیع او می‌شوند و نیازی به استفادۀ از تندخویی نمی‌بیند.
۴. حتماً او را سرزنش و توبیخ نکنید (به‌خصوص در برابر خویشان و دوستان). از جروبحث و مجادله با وی پرهیز کنید. به زور او را وادار به نماز نکنید فقط تذکر دهید و وقت نماز را یادآور شوید.
۵. بهانه ایشان برای ترک نماز را پیدا کنید. باید بدانید چرا نماز را ترک کرده است؟ این بهانه را از ایشان بگیرید. در مقابل کارهای او بی‌تفاوت نباشید، بلکه اگر ممکن است او را راضی کنید تا در مورد اهمیت دستورات دینی با شما گفتگو کند. باید سعی کنید رفتارتان کاملاً صادقانه باشد. به او بفهمانید که می‌خواهید مشخص کنید که کدام راه صحیح است، دین‌داری یا بی‌دینی. به او بگویید یا شما را قانع کند یا شما او را قانع کنید. البته لازم است ابتدا خود را برای یک گفتگوی عالمانه و در عین حال دوستانه آماده کنید. برای این کار بهتر است از صحبت درباره اعتقادات شروع کنید، زیرا بی‌اهمیتی به دستورات شرع تا حدود زیادی به خاطر ضعیف شدن عقیده فرد به خدا و قیامت است.
۶. بسیاری از انحرافات به خاطر هم‌نشینی با دوستان ناباب در انسان ایجاد می‌شود. اگر کاری کنید که با این‌گونه افراد کم‌تر رفت‌وآمد کند و نسبت به آن‌ها بدبین شود، قدم بزرگی در اصلاح او برداشته‌اید.
۷. تلاش شما برای نجات دخترتان از این وضعیت بسیار باارزش است، حتی اگر هیچ تأثیری بر او نداشته باشد، بنابراین با صبر و حوصله به کارتان ادامه دهید. هرگز کاری نکنید که لجاجت او بیشتر شود. بلکه او را تشویق به نماز و بازگشت به اسلام کنید. اگر فعلاً اصلاح‌پذیر نیست، در آینده امید به بازگشت و توبه را در او تقویت کنید. در صورت همکاری با شما گرچه یک گام، ایشان را مورد تشویق قرار دهید. صفات پسندیده و نقاط مثبتی که در ایشان هست، مدنظر قرار دهید. همواره ایشان را به خاطر آن ویژگی‌های مثبت مورد احترام و تکریم قرار دهید. هرچه بیشتر به او احترام و اکرام کنید زمینه را برای اطاعت و تبعیت او از خودتان مهیاتر کردید.
۸. با دوستان مؤمن و مذهبی خوش اخلاق زیاد رفت‌وآمد کنید و قرار گرفتن در حلقه صالحان باعث می‌شود کم‌کم انسان معنویت بیشتری داشته باشد.
۹. همان‌طور که انجام عبادت ایمان را افزایش می‌دهد، گناه نیز ایمان فرد را سست کرده و توفیق عبادت را از فرد می‌گیرد. بر این اساس باید مواظب باشید گناه یا گناهانی یا ابزار گناه به‌آسانی در دسترس نباشد چون هرچه از گناه لذت بیشتری ببرد از عبادت لذت کمتری خواهد برد.
۱۰. یکی از مهم‌ترین عوامل نمازخوان شدن و عدم ترک نماز لذت بردن از نماز است. اگر انسان از نماز لذت ببرد با او ارتباط برقرار کرده و آثارش را می‌بیند بنابراین کم‌کم بهتر می‌تواند مقید به نماز باشد. اگر از شما راهکار در مورد لذت بردن از نماز خواست به او این موارد را به‌عنوان راهکار پیشنهاد دهید: اساسی‌ترین راه برای حضور قلب و نشاط در نماز آن است که انسان مقدمات و تعقیبات نماز را طوری رعایت کند که در وسط نماز بداند چه می‌گوید و معانی الفاظی که استعمال می‌کند را بفهمد. برای این منظور راهکارهایی وجود دارد که به‌صورت مختصر عبارت است از: انجام مقدمات نماز مانند نافله‌ها، اذان و اقامه و سجاده و...، انجام تعقیبات نماز از دعا و ذکر و...، خواندن نماز به‌صورت شمرده شمرده و با ذکر رکوع و سجود و قنوت طولانی و دقت در معانی الفاظی که استفاده می‌کند. این کارها باعث می‌شود کم‌کم توجه و حضور قلب در نماز زیادتر شود و آثار نماز را بهتر احساس کند و به‌تدریج لذت بیشتری از نماز برده و اشتیاق به نماز نیز بیشتر می‌شود.
نتیجه
نماز یکی از مهم‌ترین عبادات است که در قرآن و روایات بر آن تأکید شده است. علت اساسی غفلت و سستی در نماز، عدم اهتمام کافی نسبت به نماز است. هرچه نماز برای ما مهم‌تر باشد و فواید و آثارش را بهتر بدانیم و باور کنیم بهتر می‌توانیم مقید به آن باشیم؛ اما ترک گناه، رفت‌وآمد در محیط‌های معنوی، رفت‌وآمد با دوستان مؤمن و صالح و نمازخوان و خوش‌اخلاقی، عدم سرزنش استفاده از روش تشویق می‌تواند برای جدیت در نماز و ترک نشدن آن مؤثر باشد.
کلیدواژه‌ها
نماز، سستی در نماز، کاهلی در نماز، جدیت در نماز، ترک نماز.
منابع بیشتر برای مطالعه
-حضور قلب در نماز اثر هادی قطبی.
-حکمت‌ها و اسرار نماز اثر محمدعلی رضایی اصفهانی.
-بهشت وصال، بررسی آثار تربیتی، اجتماعی و فرهنگی نماز اثر حمید وارسته.
-نماز عارفانه، جواد محدثی.
-پرورش در پرتو نیایش، حسنعلی نوری‌ها.
-نماز زیباترین الگوی پرستش، غلامعلی نعیم‌آبادی.
-نماز از دیدگاه قرآن و حدیث، موسوی لاهیجی.
-نماز، حسین انصاریان.
پی‌نوشت:
1. کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۶۵ ش، ج۲، ۲۶۸.
موضوع: