پرسش:
بر اساس روایات چه اموری هستند که اگر انجام دهیم ثواب شهید به ما می‌دهند؟
پاسخ:
شهید و شهادت در فرهنگ اسلامی از جایگاهی بسیار والایی برخوردار است. مرگ با شهادت، بهترین عاقبت‌به‌خیری است. بر اساس آموزه‌های اسلام، شهید دو معنا دارد: یک معنای آن کشته شدن در معرکه و میدان جنگ در راه خدا است که دارای احکام ویژه‌ای در فقه اسلامی است؛ اما یک معنای عام و گسترده دیگری نیز دارد که چنین است «کشته شدن و یا فوت کردن انسان در مسیر انجام وظیفه الهی»، همان طور که از جنگ در جبهه به جهاد اصغر و از جهاد با نفس به جهاد اکبر تعبیر شده است. در ادامه برخی از مواردی که ثواب شهادت در جبهه یا بالاتر دارد و روایاتی پیرامون آن ارائه خواهد شد.
الف. راهکارهای عملی
در ابتدا باید اشاره کرد که شهادت امری است که فقط خداوند از آن اطلاع دارد و لذا شاید کسی به‌ظاهر در معرکه کشته شود ولی شهید نباشد و فردی دیگر در بستر خود بمیرد، ولی در پیشگاه الهی شهید محسوب شود.(۱) مطابق احادیث افراد می‌توانند با استفاده از راهکارهای عملی که در ادامه می‌آید، مقام خود را ارتقا داده و به منزلت شهدا نزدیک شوند.
۱. پاک‌دامنی
مطابق احادیث، کسی که پاک‌دامنی را سرلوحه کار خود قرار داده و در هنگام مواجهه با گناه از آن دست می‌کشد، از ثوابی همچون شهدا برخوردار خواهد شد. در روایتی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین نقل‌شده است:
«مَا الْمُجَاهِدُ الشَّهِیدُ فِی سَبِیلِ اللَّهِ بِأَعْظَمَ أَجْراً مِمَّنْ قَدَرَ فَعَفَّ؛(۲) مجاهدی که در راه خدا به شهادت رسیده باشد، پاداشش بیشتر از کسی نیست که بتواند -گناه کند-و پاک‌دامنی ورزد.
۲. صبر
راه دیگر برای رسیدن به مقام شهادت، صبر در مشکلات است. امام رضا علیه‌السلام دراین‌باره می‌فرمایند:
«مَا ابْتَلَی اللَّهُ عَبْداً مُؤْمِناً بِبَلِیهٍ فَصَبَرَ عَلَیهَا، إِلَّا کَانَ لَهُ مِثْلُ أَجْرِ أَلْفِ شَهِیدٍ؛(۳) وقتی‌که بندۀ مؤمنی به بلایی دچار شود و بر آن صبر کند، خداوند مانند اجر هزار شهید را به او میدهد.
۳. فروبردن خشم
از دیگر راه‌های رسیدن به مقام شهید، فروبردن خشم است. پیامبر صلی‌الله علیه و آله در این رابطه فرمودند:
«مَنْ کَظَمَ غَیظاً وَ هُوَ قَادِرٌ عَلَی إِنْفَاذِهِ وَ حَلُمَ عَنْهُ أَعْطَاهُ اللَّهُ أَجْرَ شَهِید؛(۴) هر که خشم خود را فروخورد درصورتی‌که میتواند آن را بکار برد، خداوند اجر شهیدی به او عنایت کند.
۴. خدمت به خانواده
کمک و خدمت به خانواده از دیگر سفارش‌هایی است که در احادیث برای آن اجر شهید آمده است. در حدیثی از پیامبر صلی‌الله علیه و آله چنین نقل‌شده است:
«مَنْ کَانَ فِی خِدْمَهِ الْعِیالِ فِی الْبَیتِ وَ لَمْ یأْنَفْ کَتَبَ اللَّهُ تَعَالَی اسْمَهُ فِی دِیوَانِ الشُّهَدَاء؛ هرکسی که در خانه به همسر کمک کند (در خدمت عیال باشد) و آن را ننگ نداند، خداوند نام او را در دیوان شهیدان بنویسد.(۵)
۵. دفاع از جان و مال و ارزش‌های دینی
راهکار دیگر در رسیدن به مقام شهادت، کشته شدن در راه دفاع از ارزش‌ها است. احادیث در این زمینه بسیار زیاد هستند. در روایات بیان‌شده کسی که در راه دفع ستم از خود، کشته شود(۶) یا برای دفاع از مالش جان دهد(۷) یا برای حفاظت از خودش به قتل برسد(۸) و یا در نگهبانی از خانواده‌اش جانش را فدا کند(۹) و یا در راه یاری از دینش بمیرد(۱۰) شهید محسوب می‌شود.
۶. انجام برخی نمازها و اعمال
علاوه بر موارد بیان‌شده، در برخی احادیث راهکارهایی در حوزه اعمال نیز به چشم می‌خورد. به‌عنوان‌مثال پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله نمازی را برای ماه رجب بیان فرموده‌اند که به انجام دهنده آن اجری همانند شهدای بدر پاداش داده می‌شود.(۱۱) این نماز ۳۰ رکعت است و در هر رکعت پس از سوره حمد سه بار سوره توحید و سه بار سوره کافرون خوانده می‌شود.
همچنین در حدیثی دیگر بیان‌شده کسی که ۲۴ روز از ماه شعبان را روزه بگیرد، خداوند اجر شهیدی راستین به او عنایت خواهد فرمود.(۱۲)
در روایتی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام بیان‌شده فردی که هشت شب‌بیدار شود و به قرآن خواندن بپردازد، خداوند ثواب شهیدی صادق را به او عطا می‌کند و او میتواند در قیامت شفیع خانواده‌اش واقع شود.(۱۳) البته کاملا واضح است که در کنار انجام این اعمال، باید نسبت به اعمال دیگر خود نیز مراقبت‌های لازم را باید داشته باشیم، به عبارت دیگر هر چند این اعمال برکاتی دارد اما کمال اثر این عبادات و اعمال به شرایط دیگر نیز بستگی دارد.
ب. راهکارهای اعتقادی
مطابق احادیث، راه دیگر رسیدن به مقام شهادت، اعتقاد داشتن به برخی امور است. در ادامه برخی از این موارد بیان خواهند شد.
۱. داشتن ایمان
در روایات فراوانی ذکرشده که ایمان موجب رسیدن افراد به مقام و منزلت شهید می‌شود. به‌عنوان‌مثال در حدیثی آمده است شخصی به نام منهال قصّاب می‌گوید به امام صادق علیه‌السلام عرض کردم دعا کنید که خداوند شهادت را روزی من کند. حضرت فرمود:
«همانا مؤمن، شهید است. سپس این آیه را تلاوت فرمود: و کسانی که به خدا و فرستادگان او ایمان آورده‌اند همانان صدیقان و شهیدان در نزد پروردگارشان هستند».(۱۴)
در روایتی دیگر از امیرالمؤمنین علیه‌السلام نیز چنین نقل‌شده است:
«الْمُؤْمِنُ عَلَی أَی حَالٍ مَاتَ وَ فِی أَی سَاعَهٍ قُبِضَ فَهُوَ شَهِید؛ مؤمن، در هر حالی که بمیرد و در هرلحظه و ساعتی که جانش گرفته شود، شهید است.(۱۵)
بنابراین کسی که به خداوند و رسول او و اهل‌بیت ایشان ایمان واقعی داشته باشد، به مقام شهدا نیز نائل می‌گردد.
در روایتی دیگر نقل‌شده که او اجر کسی را دارد که در لشگر حضرت مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف جان سپرده باشد.(۱۶)
۲. معرفت داشتن به خدا و رسول و اهل‌بیت
از دیگر راه‌های اعتقادی رسیدن به مقام شهادت، معرفت پیدا کردن نسبت به خدا، پیامبر و اهل‌بیتش علیهم‌السلام است. در روایتی از امیرالمؤمنین علیه‌السلام چنین نقل‌شده است:
«هرکه در بستر خود بمیرد، درحالی‌که به‌حق پروردگارش و حق رسول او و اهل‌بیت رسولش معرفت داشته باشد، شهید مُرده است و اجرش باخدا است و سزاوار پاداشِ کِردار نیکویی است که [انجام آن را] در نیت داشته و این نیت، جای شمشیر کشیدن او را می‌گیرد».(۱۷)
۳. دوستی و موالات اهل‌بیت علیهم‌السلام
مطابق احادیث، شیعه بودن اجری مساوی شهدا راه خداوند را در پی خواهد داشت. در حدیثی از امام حسین علیه‌السلام آمده است:
«هیچ‌یک از شیعیان ما نیست، مگر اینکه صدیق و شهید است. عرض کردم: چگونه چنین چیزی ممکن است، درحالی‌که آنان در بسترهای خود می‌میرند؟ حضرت فرمود: مگر کتاب خدا را نخوانده‌ای: کسانی که به خدا و فرستادگان او ایمان آورده‌اند همانان صدیقان و شهیدان در نزد پروردگارشان هستند؟ سپس فرمود: اگر شهادت فقط اختصاص به کسانی داشت که با شمشیر کشته شوند در آن صورت خداوند شهدا را تقلیل داده بود».(۱۸)
در حدیثی دیگر آمده که دوستی اهل‌بیت علیهم‌السلام نیز مساوی اجر شهید خواهد بود.
امام زین‌العابدین علیه‌السلام فرمودند:
«مَن ماتَ علی مُوالاتِنا فی غَیبهِ قائمِنا أعطاهُ اللّه ُ أجرَ ألفِ شَهیدٍ مِثلِ شهدا بَدرٍ واُحُدٍ؛(۱۹) هرکه در زمان غیبت قائم ما بر موالات و دوستی ما بمیرد، خداوند پاداش هزار شهید، مانند شهیدان بدر و اُحد، به او عطا کند».
همچنین در حدیثی از رسول خدا صلی‌الله علیه و آله نقل‌شده:
«هرکه بر دوستی آل محمد بمیرد، شهید مرده است».(۲۰)
در روایتی دیگر دوستی اهل‌بیت علیهم‌السلام در زمان غیبت از مواردی است که اجر شهید دارد. چنانکه امام سجاد علیه‌السلام می‌فرمایند:
«هر که در زمان غیبت قائم ما بر موالات و دوستی ما بمیرد، خداوند پاداش هزار شهید؛ مانند شهیدان بدر و اُحد به او عطا کند».(۲۱)
آنچه از این حدیث فهمیده می‌شود اینکه محبت اهل‌بیت علیهم‌السلام چنان ارزشمند است که در زمان غیبت حضرت قائم علیه‌السلام اگر بمیرد، خداوند اجر هزار شهید مانند شهدای بدر و احد به او خواهد داد.
۴. درخواست صادقانه شهادت
از دیگر راه‌های رسیدن به مقام شهادت، داشتن آرزوی واقعی شهادت است. این مورد در بخش اعتقادی و نه عملی ذکر شد چراکه در این روایات تصریح‌شده که فرد باید معتقدانه خواستار شهادت در راه خدا باشد نه اینکه فقط به زبان و سخن چنین درخواستی داشته باشد.
پیامبر اکرم صلی‌الله علیه و آله در این رابطه می‌فرمایند:
«مَنْ سَأَلَ اللَّهَ الشَّهَادَهَ بِصِدْقٍ بَلَّغَهُ اللَّهُ مَنَازِلَ الشُّهَدَاءِ وَ إِنْ مَاتَ عَلَی فِرَاشِهِ؛(۲۲) هرکه صادقانه از خداوند شهادت را مسألت کند، خداوند او را به منزلت‌های شهیدان برساند، هرچند در بستر خود بمیرد».
در روایتی دیگر نیز از رسول گرامی اسلام صلی‌الله علیه و آله آمده است:
«مَن طَلَبَ الشهادَهَ صادِقا اُعطِیها و لَو لَم تُصِبْهُ؛(۲۳) هرکه به‌راستی خواهان شهادت باشد، [ثواب آن] به او داده می‌شود، هرچند به شهادت نرسد».
نتیجه
برای رسیدن به مقام شهادت راهکارهایی در احادیث ذکرشده است. برخی از این راه‌ها عملی هستند به‌عنوان‌مثال پاک‌دامنی، صبر، فروبردن خشم، خدمت به خانواده، دفاع از ارزش‌ها و انجام برخی نمازها و اعمال از اموری هستند که انجام آن‌ها باعث رسیدن به ثواب شهادت خواهد شد. امور دیگری نیز هستند که اعتقادی محسوب شده و با اعتقاد به آن‌ها خداوند به انسان اجر شهید را عنایت می‌کند. داشتن ایمان، معرفت داشتن به خدا و رسول و اهل‌بیت علیهم‌السلام و دوستی و موالات آن‌ها و همچنین داشتن درخواست صادقانه شهادت از این راهکارها است.
کلیدواژه: شهید، شهادت، جهاد، مقام شهید و شهادت
پانویس:
1). أبی نعیم الأصبهانی، حلیه الأولیاء و طبقات الأصفیاء، مصر: قاهره، بی‌تا، ج۸، ص۲۵۱.
2). شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، محقق / مصحح: صالح، صبحی، قم: هجرت، ۱۴۱۴ ق، ص۵۵۹.
3). طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامه، محقق / مصحح: قسم الدراسات الإسلامیه مؤسسه البعثه، قم: بعثت، ۱۴۱۳ ق، ص۳۶۵.
4). ابن‌بابویه، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، محقق / مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، ۱۴۱۳ ق، ج۴، ص۱۵.
5). شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار (للشعیری)، محقق / مصحح: ندارد، نجف: مطبعه حیدریه، بی‌تا، ص۱۰۲.
6). کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، محقق / مصحح: غفاری علی‌اکبر و آخوندی، محمد، تهران: دارالکتب الإسلامیه، ۱۴۰۷ ق، ج۵، ص۵۲، ح ۱.
7). کلینی، محمد بن یعقوب، الکافی، ج۵، ص۵۲، ح ۳.
8). ابن شعبه حرانی، حسن بن علی، تحف العقول، محقق / مصحح: غفاری، علی‌اکبر، قم: جامعه مدرسین، ۱۳۶۳ ق، ص۴۱۹.
9). قضاعی، محمد بن سلامه، شرح فارسی شهاب الأخبار، محقق / مصحح: حسینی أرموی (محدث)، جلالالدین، تهران: مرکز انتشارات علمی و فرهنگی، ۱۳۶۱ ش، ص۱۴۵.
10). قضاعی، محمد بن سلامه، شرح فارسی شهاب الأخبار، ص۱۴۵.
11). طوسی، محمد بن الحسن، مصباح المتهجد و سلاح المتعبد، محقق / مصحح: ندارد، بیروت: مؤسسه فقه الشیعه، ۱۴۱۱ ق، ج۲، ص۸۱۸.
12). مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، محقق / مصحح: جمعی از محققان، بیروت: دارإحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ ق، ج۹۴، ص۶۷.
13). ابن‌بابویه، محمد بن علی، الأمالی، محقق / مصحح: ندارد، تهران: کتابچی، ۱۳۷۶ ش، ص۲۹۲.
14). استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهره فی فضائل العتره الطاهره، محقق / مصحح: استاد ولی، حسین، قم: مؤسسه النشر الإسلامی، ۱۴۰۹ ق، ص۶۳۹.
15). استرآبادی، علی، تأویل الآیات الظاهره فی فضائل العتره الطاهره، ص۱۴۷.
16). طوسی، محمد بن الحسن، الأمالی (للطوسی)، محقق / مصحح: مؤسسه البعثه، قم: دارالثقافه، ۱۴۱۴ ق، ص۶۷۶، ح ۱۴۲۶.
17). شریف الرضی، محمد بن حسین، نهج‌البلاغه، همان، ص۲۸۳.
18). قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبه الله، الدعوات (للراوندی) / سلوه الحزین، محقق / مصحح: ندارد، قم: انتشارات مدرسه امام مهدی عجل الله تعالی فرجه الشریف، ۱۴۰۷ ق، ص۲۴۲، ح ۶۸۱.
19). قطب‌الدین راوندی، سعید بن هبه الله، الدعوات (للراوندی) / سلوه الحزین، ص۲۷۴، ح ۷۸۷.
20). شعیری، محمد بن محمد، جامع الأخبار (للشعیری)، همان، ص۱۶۶.
21). مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، ج۷۹، ص۱۷۳.
22). مجلسی، محمدباقر بن محمدتقی، بحارالانوار، همان، ج۶۷، ص۲۰۱.
23). ابن أبی جمهور، محمد بن زین‌الدین، عوالی اللئالی العزیزیه فی الأحادیث الدینیه، محقق / مصحح: عراقی، مجتبی، قم:دار سید الشهداء للنشر، ۱۴۰۵ ق، ج۱، ص۱۰۱.
موضوع: