پرسش:
آیا حضرت زینب مردمان شام و فلسطین را نفرین کردند که الان هم درگیر جنگ هستند و شهرهایی که داعش و اسرائیل حمله کردند و آنان را کشتند، آیا نفرین شدۀ آن حضرت بودند؟
پاسخ:
در سال‌های اخیر، گاه و بی‌گاه با گزاره‌های تاریخی شگفتی رو به رو می‌شویم که نه تنها در منابع اصیل و معتبر تاریخی نقل نشده، بلکه در منابع میانی و کم اعتبار نیز به چشم نمی‌خورد. گویی این مطالب با اهداف خاصی ساخته و نقل می‌شوند. گاه، کتاب‌هایی هم به عنوان منبع برای این گزاره‌ها ذکر می‌شود که یا شناخته شده نیستند و یا پس از مراجعه معلوم می‌شود چنین مطلبی در آنها نیست. عبور حضرت زینب از فلسطین و نفرین مردم آن سرزمین نیز یکی از همین گزاره‌ها است.
نفرین مردم شام
دربارۀ نفرین مردم شام، چیزی در منابع ندیدیم. آنچه در سخنان و خطبه‌های حضرت زینب دیده می‌شود، نفرین ستمگران و قاتلان اهل بیت (علیهم السّلام) است و نه عموم مردم شام. حضرت زینب در آن خطبۀ معروف در مجلس یزید، در مقام شکوه عرض کرد:
اللَّهُمَّ خُذْ لَنَا بِحَقِّنَا وَ انْتَقِمْ مِنْ ظَالِمِنَا وَ أَحْلِلْ غَضَبَكَ بِمَنْ سَفَكَ دِمَاءَنَا وَ قَتَلَ حُمَاتَنَا.(۱)
خدایا! حقّ ما را بگیر، و از کسی که به ما ستم کرد، انتقام بستان و غضب خود را بر آن که خون‌های ما را ریخت و حامیان ما را کشت، فرو فرست.
این نفرین در نقل‌های دیگر، فقط با تعبیر «اللهمّ خُذ بِحَقّنا وانتقم لَنا مِمّن ظَلَمَنا» گزارش شده(۲) و در هر صورت، در این تعابیر، نفرین عموم مردم شام به چشم نمی‌خورَد و نفرین آن حضرت، فقط شامل کسانی است که در خون سید الشهداء (علیه‌السلام) و یاران او دست داشتند.
مردم شام از ابتدای ورود اسلام به آن منطقه، زیر دست بنی امیه و مخصوصاً معاویه بودند و اطلاعات آنان دربارۀ اسلام و جایگاه اهل بیت در فرهنگ اسلامی ناچیز بود. از این رو، دشمنی آنان با اهل بیت (علیهم السّلام) از سرِ جهل و ناآگاهی و به خاطر تبلیغات بنی امیه بود و نه از سر کینه و حقد و حسد(۳) پس دلیلی نداشت به صورت کلّی مورد نفرین قرار بگیرند. برخورد امام سجاد (علیه‌السلام) با پیرمرد شامی و توبۀ او پس از شنیدن سخن امام(۴) نشانه‌ای بود از جهلی که قابل زدودن است. به همین سبب، برخورد حضرت زینب و امام سجّاد (علیهما السّلام) در شام، بیشتر در جهت آگاهی بخشی و معرّفی جایگاه اهل بیت بود و نه گلایه از مردم (به خلاف کوفه که مردم آن، علی رغم شناخت اهل بیت با آنان دشمنی کرده بودند).
امروزه عموم مردم شام هیچ دشمنی و کدورتی با اهل بیت ندارند و جای جای این سرزمین، محل حفظ و نگهداری نمادهای محبت به اهل بیت (علیهم السّلام) و بارگاره‌های متعلق یا منسوب به اهل بیت است. آیا می‌توان پذیرفت که مشکلات چنین مردمی به سبب نفرین اهل بیت باشد؟!
نفرین مردم فلسطین
اخیراً در فضای مجازی مطلبی با این مضمون دست به دست شد:
«وقتی کاروان اسرا را به شام می‌بردند، به فلسطین که رسیدند، مردم فلسطین با سنگ به استقبال اسرا آمدند و به سوی مخدّرات سنگ پرتاپ می‌کردند. حضرت زینب آنان را نفرین کرد و فرمود: ای قوم شوم! نفرینتان می‌کنم که تا روز قیامت، سنگ از دستتان نیفتد. (اسرار شیعه، ص۶۹)».
در بارۀ این مطلب، چند نکته گفتنی است:
اولاً، این مطلب در هیچ منبع معتبر و یا حتی کم اعتبار ولی شناخته شده‌ای وجود ندارد.
ثانیاً، کتاب «اسرار شیعه» کتابی ناشناخته است و معلوم نیست این کتاب تألیف کیست و در کجا چاپ شده. از این رو، مراجعه به این کتاب با هدف بررسی سند این مطلب، ناممکن است. به نظر می‌رسد که چنین کتابی وجود خارجی نداشته باشد و صرفاً با هدف ایجاد سند برای مطلبی جعلی، از این عنوان استفاده شده است.
ثالثاً، با صرف نظر از اشکال سندی و فقدان منبع، متن این گزارش نیز ایراد دارد و نمی‌توان آن را پذیرفت. کافی است کمی جغرافیا بلد باشیم یا نگاهی به نقشه بیندازیم. خواهیم دید که منطقۀ فلسطین در غرب و جنوب غربی منطقۀ شام قرار دارد؛ حال آنکه مسیر کاروان حسینی از کربلا به شام، در ناحیۀ شرق قرار داشته است. در پژوهش‌های معاصر، مطالعات دقیقی در بارۀ مسیر کاروان حسینی از کربلا به کوفه و سپس به شام و مسیر بازگشت آنان به مدینه صورت گرفته و با گمانه زنی‌های علمی، همۀ مسیرهای احتمالی کاملاً مشخّص شده‌اند؛(۵) ولی هیچ یک از مناطقی که امروزه جزو فلسطین شمرده می‌شوند و یا در آن روزگار فلسطین خوانده می‌شده، سر راه آنان نبوده است. پس می‌توان با اطمینان گفت: کاروان اسرا اصلاً به فلسطین نرفت تا بگوییم مردم فلسطین از آنان با سنگ استقبال کردند یا نه!
رابعاً، بر فرض که مردم فلسطین در آن زمان، به خاندان اهل بیت جسارت کرده باشند، ربطی به مردم کنونی این سرزمین ندارد. به نظر می‌رسد که سازندگان این سخن دروغ، در صدد سرپروش گذاشتن بر جنایات صهیونیست‌ها در سرزمین‌های اشغالی هستند و یا با این گزارش ساختگی، می‌خواهند انگیزۀ مسلمانان و به ویژه شیعیان را در دفاع از مردم مظلوم فلسطین سست کنند. شاید هم خاستگاه این گزارش جعلی، دروغ بزرگی است که مردم فلسطین را «ناصبی» یعنی دشمن اهل بیت معرّفی می‌کند. حال آنکه در میان مسلمانان فلسطینی، شیعه نیز وجود دارد و باقی آنان نیز ناصبی نیستند. وجود مسجدی به نام «الامام علی بن ابی طالب» در نابلس، مسجد «فاطمة الزهرا» در طولکرم، مسجد «الحسین بن علی» در غزّه و نیز مسجدی به همین نام در «الخلیل» و فراوانی نام‌های اهل بیت در میان این مردم، نشان می‌دهد که ناصبی بودن آنان دروغی بیش نیست.
پی نوشت
۱ سید ابن طاووس، علی بن موسی، الملهوف علی قتلی الطفوف، تهران، آدینۀ سبز، چاپ اوّل، ۱۳۹۱ ش، ص۱۷۲.
۲ ر.ک: گروهی از تاریخ‌پژوهان؛ زیر نظر مهدی پیشوایی، تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهداء (علیه‌السلام)، قم، انتشارات مؤسّسۀ آموزشی و پژوهشی امام خمینی، چاپ سوم، ۱۳۹۲ ش، ج۲، ص۱۳۶ پاورقی به نقل از بلاغات النساء ابن طیفور و….
۳ برای آشنایی با پیشینۀ نفوذ بنی امیه در شام و نادانی و کوته فکری مردم شام، ر.ک: تاریخ قیام و مقتل جامع سید الشهداء، ج۲، ص۹۷ ۱۰۴.
۴ این ماجرا معروف است و در منابع مختلفی گزارش شده است. از جمله: صدوق، الامالی، قم، انتشارات کتابخانۀ اسلامیه، ۱۳۶۲ ش، ص۱۶۵ (مجلس ۳۱، ح ۳).
۵ برای نمونه، ر.ک: محمّدی ریشهری، محمّد، و همکاران، شهادتنامۀ امام حسین بر پایۀ منابع معتبر (برگرفته از: دانش‌نامۀ امام حسین ع)، با همکاری سید محمود طباطبایی‌نژاد و سید روح الله سید طباطبایی، گزینش: مرتضی خوش نصیب، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، تک جلدی، چاپ سوم، ۱۳۹۰ شمسی، ص۷۶۳ ۷۷۰ و نیز نقشۀ الحاقی در پایان کتاب.
موضوع: