پرسش:
حضرت محمد(ص) قبل از بعثت چه دینی داشتند و عبادت ایشان چگونه بود؟
پاسخ:
نظریات متعددی در این موضوع وجود دارد كه مهم‌ترین آن‌ها عبارتند از:
۱- پیرو دین خاصی نبودند؛
۲- پیرو دین مسیحیت بود؛
۳- پیرو دین حضرت ابراهیم (آیین حَنیف) بود؛
۴- پیرو دین خود (اسلام) بود.(۱)
اما نظریه نخست را نمیتوان پذیرفت، زیرا اولاً حضرت پیش از بعثت به كارهای مختلفی از قبیل عبادات، معاملات و سایر كارها میپرداخت. هرگز نمیتوان پذیرفت كه این اعمال تابع هیچ یك از شرایع و ادیان آسمانی نبود.
نظریه دوم نیز قابل قبول نیست، زیرا اگر ایشان تابع دین مسیحیت بودند، مسیحیان و دشمنان اسلام این مطلب را به رخ مسلمانان میكشیدند و به گوش ما نیز میرسید،چنانکه یهود به مسلمانان و پیامبر(ص) اعتراض میكردند و میگفتند: اگر تو پیامبری، پس چرا به سوی قبله ما (بیت المقدس) نماز میخوانی؟(۲)
نبود اعتراض و سرزنشی از سوی مسیحیان میتواند شاهد خوبی بر عدم تابعیت پیامبر اسلام از دین مسیحیت باشد.(۳)
عمل به شریعت مسیح(ع) در گرو آگاهی از احكام آن است در حالیکه پیامبر در طول زندگی خود با مسیحیان معاشرتی نداشته و در مكه نیز اَحبار و رُهبانی وجود نداشتند كه پیامبر به طور مستمر احكام و دستورهای دین مسیحیت را از آنان فرا بگیرد.
اما نظریه سوم را نیز نمیتوان پذیرفت،زیرا قائلان به این نظریه به برخی از آیات قرآن تمسك كردهاند كه دلالت آن‌ها بر مدعای مذكور ناتمام است. آیاتی مانند:
«ثُمَ اُوحَینا اِلَیك اَنِ اتَّبَع مِلَةَ اِبْراهیمَ حَنِیفاً وَ ما كانَ مِنَ المُشرِكینَ؛(۴) سپس به تو وحی فرستادیم كه از آیین ابراهیم كه خالی از هرگونه انحراف بود و از مشركان نبود، پیروی كن.» و آیه:
«قُلْ اِنَّنی هَدانی رَبّی اِلی صِراطٍ مُستَقیمٍ دیناً قیماً مِلَةَ اِبراهیمَ حنیفاً وَ ما كانَ مِن المُشرِكین؛(۵) بگو پروردگارم مرا به راه راست هدایت كرده، آیین پابرجا (و ضامن سعادت دین و دنیا)، آیین ابراهیم، همان كسی كه از آیین‌های خرافی محیط خود روی گردانید و از مشركان نبود.»
مراد از آیات چیزی غیر از دیدگاه سوم است؛ زیرا اولاً: این آیات شریفه بعد از بعثت نازل شده و مربوط به دین حضرت قبل از بعثت نیست.
دوم: بر اساس معارف اسلامی، دین حضرت ابراهیم پس از آمدن تورات موسی(ع) ترك شده و مردم مکلف به تبعیت از دین جدید بودند.(۶)
سوم: مفسران گفتهاند كه مراد از تبعیت حضرت از دین و ملت ابراهیم حنیف این است كه مشتركاتی در احكام میان این دو دین وجود دارد كه منشأ ظهور آن دین ابراهیم(ع) است. مراد از تبعیت پذیرفتن آن مشتركات در احكام است؛ احكامی از قبیل: گرفتن شارب و گذاشتن ریش و غسل جنابت و طهارت گرفتن با آب و دیه مرد و...(۷)(۸)
در تأیید دیدگاه چهارم، که پیامبر اکرم اعتقادات و اخلاق و احکام ویژه خود را عمل می‌کردند روایات متعددی وجود دارد.(۹) امیرالمؤمنان(ع) در این باره میفرماید: «از روزی كه پیامبر از شیر گرفته شد،خدا او را با بزرگ‌ترین فرشته خود قرین و همراه ساخت تا به وسیله آن فرشته بزرگوارییها را بپیماید و به نیكوترین اخلاق، آراسته گردد.»(۱۰)
بنابراین حضرت قبل از بعثت، مراحلی از نبوت و ارتباط با عالم غیب را دارا بودند و در چهل سالگی به مقام رسالت و ابلاغ و اظهار پیام خدا به مردم برانگیخته شدند. در حدیثی پیامبر فرمود: «كُنْتُ نَبِیاً وَ آدمُ بَینَ الْماءِ وَ الطّین؛(۱۲) زمانی پیامبر بودم كه آدم(ع) هنوز در میان آب و گل بود.»
یهودیها به رسول خدا(ص) عرض كردند: آیا از اول پیامبر نبودی؟ فرمود: بلی. گفتند: پس چرا در گهواره سخن نگفتی و نطق نكردی همان گونه كه عیسی(ع) چنان كرد؟ فرمود: خداوند متعال، عیسی را بدون پدر آفرید. اگر او در گهواره سخن نمیگفت، عذری برای مریم نبود تا سرزنش دیگران را پاسخ دهد، اما من از پدر و مادر متولد شدهام.(۱۳)
عدهای از بزرگان، نسبت به دیدگاه اخیر ادعای اجماع و اتفاق نظر شیعه را نمودهاند.(۱۴)
پینوشتها:
۱. بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۷۱.
۲. بقره (۲)آیه ۱۴۴ - ۱۴۳.
۳. استاد جعفر سبحانی، مفاهیم القرآن،ج ۳، ص۷۳ به بعد.
۴. نحل (۱۶)آیه ۱۲۳.
۵. انعام(۶) آیه ۱۶۱.
۶. محمد بن یعقوب كلینی، اصول كافی (تهران، اسلامیه، چاپ ۳، ۱۳۸۸ ق)، ج۲، ص۱۷.
۷. آیت الله محمد مظفری، پرسشها و پاسخها (قم، ام ابیها، چاپ اول، ۱۴۲۰ ق) ص۱۲.
۸. بحارالانوار، ج۸، ص۲۷۶.
۹. همان، ج۱۸، ص۲۶۶.
۱۰. همان، ص۲۷۸.
۱۲. بحارالانوار، ج۱۸، ص۲۷۸.
۱۳. همان، ص۲۰۰.
۱۴. محمد حسین مظفر، كتاب علم امام(ع)، ترجمه محمد آصفی، ص۷۶ به بعد.
موضوع: