سؤال:
از حضرت امام کاظم (علیه السلام) نقل شده است که پیامبر خدا (صلی الله علیه و آله) فرمود: مریض چهار پاداش دارد؛ قلم تکلیف از او برداشته می‌شود (در حال مریضی تکالیفی را که نمی‌تواند انجام دهد، نسبت به آنها تکلیفی ندارد)، و خداوند به فرشته نویسنده اعمال او دستور می‌دهد هر کار خوبی را که در حال سلامتی انجام می‌داده، در حال بیماری نیز برای او بنویسد، و بیماری اعضای بدن مؤمن را جستجو نموده و گناهانش را از آن بیرون می‌کشد و اگر از دنیا برود، با آمرزش از دنیا رفته و اگر زنده بماند، با آمرزش زندگی خواهد کرد.
در این حدیث برداشته شدن تکلیف به چه معنا است؟ آیا این بدان معنا است که انجام واجباتی چون نماز، روزه و ... بر گردن فرد بیمار نیست؟ به خصوص بیماری که قادر به انجام هیچ گونه حرکت ارادی نیست. آیا فرد پس از بهبود باید قضای این واجبات را به نحوی ادعا نماید یا قضای آنها از وی ساقط می‌شود؟ اگر فرد به دلیل این بیماری فوت نماید آیا باید قضای واجبات وی را برای آن به جا آورد؟
پاسخ:
متن روایت مطرح شده با سند آن خدمت شما ارائه می‌گردد:
1- حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ الْحَسَنِ قَالَ حَدَّثَنِي مُحَمَّدُ بْنُ يَحْيَى عَنْ مُحَمَّدِ بْنِ أَحْمَدَ عَنْ سَهْلِ بْنِ زِيَادٍ عَنْ جَعْفَرِ بْنِ مُحَمَّدِ بْنِ بَشَّارٍ عَنْ عَبْدِ اللَّهِ بْنِ دُرُسْتَ عَنْ عَبْدِ الْحَمِيدِ عَنْ أَبِي إِبْرَاهِيمَ مُوسَى بْنِ جَعْفَرٍ ع قَالَ قَالَ رَسُولُ اللَّهِ ص لِلْمَرِيضِ أَرْبَعُ خِصَالٍ يُرْفَعُ عَنْهُ الْقَلَمُ وَ يَأْمُرُ اللَّهُ الْمَلَكَ يَكْتُبُ لَهُ فَضْلًا كَانَ يَعْمَلُهُ فِي صِحَّتِهِ وَ يَتَّبَّعُ مَرَضُهُ كُلَّ عُضْوٍ فِي جَسَدِهِ فَيَسْتَخْرِجُ ذُنُوبَهُ مِنْهُ فَإِنْ مَاتَ مَاتَ مَغْفُوراً لَهُ وَ إِنْ عَاشَ عَاشَ مَغْفُوراً لَهُ ؛ امام كاظم (عليه السّلام) نقل مىنمايد كه رسول خدا (صلّى اللَّه عليه و آله) فرمود: مريض چهار ثواب دارد: قلم تكليف از او برداشته مى شود (در حال مريضى تكاليفى را كه نمى تواند انجام دهد نسبت به آنها تكليف ندارد). خداوند به فرشته نويسنده اعمال او دستور مى دهد هر كار خوبى را كه در حال سلامتى انجام مىداده در حال بيمارى نيز براى او بنويسد. بيمارى او اعضاى بدنش را جستجو نموده و گناهانش را بيرون مىكشد. اگر از دنيا برود، با آمرزش از دنيا رفته و اگر زنده بماند، با آمرزش زندگى خواهد كرد. (1)
سوال کرده اید که: «در این حدیث برداشته شدن تکلیف به چه معنا است؟» ابتدا کلمه «تکلیف» به معنای «منَ الکُلفة» است و کلفت یعنی تکلّف و سختی. یعنی انسانی که در هوای گرم تابستان روزه می گیرد برای او سختی دارد، یا در هوای سرد زمستان باید صبح از خواب بلند شود و برای نماز وضو بگیرد، البته کار سختی است. ولی باید این کار را بکند؛ چون تکلیف است که این کار را انجام دهد. مادامی که انسان در قید تن است، تکلیف دارد و تکلیف مساوی سختی است. البته روح تکلیف، عبادت است و اطاعت شیرین است. اطاعت از محبوب و حق سخت نیست، خیلی شیرین است! اصلاً مطابق فطرت و عبودیت و آفرینش انسان می باشد.
امّا «رفع قلم» که در روایت آمده است، متضمن رفع تکلیف و لوازم آن، یا رفع آثار وضعى یا تکلیفىِ برخى کارها از مکلّفان، در دین اسلام، در وضعى خاص است. و دیگرسخن ناظر به نفى تکلیف یا نفى برخى احکام از افرادى معین است.
لطف کنید ادامه سؤال را که مربوط به بخش احکام است، از آن بخش سؤال بفرمایید تا طبق نظر مرجع شما به شما پاسخ دهند.
منبع:
1. صدوق، محمد، ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 194 و ثواب الاعمال، ترجمه بندرريگى، ص 419.