پرسش:
امام سجاد علیه‌السلام اربعین در کربلا چه کرده‌اند؟
پاسخ:
برخی مقتل‌نویسان، درباره حضور امام زین‌العابدین علیه‌السلام و نحوه سوگواری ایشان در روز اربعین، مطالبی را بیان كرده‌اند.
۱.در روز اربعین سال ۶۱ ه.ق، امام سجاد علیه‌السلام از سویی امام زمان بود و از سوی دیگر، قافله‌سالار کاروان حسینی به حساب می‌آمد و تصمیم‌گیری در امور كاروان را بر عهده داشت. از این رو، سه روز بعد از اربعین، دستور داد كه كاروان از کربلا به طرف مدینه حركت كند.
۲.در روز اربعین سال ۶۱ ه.ق، ملاقاتی بین امام سجاد علیه‌السلام و جابر بن عبدالله انصاری روی داد كه برخی آن ملاقات را این گونه گزارش کرده‌اند:(۱)
جابر به غلامش گفت: «به طرف آن سیاهی برو و خبرش را برای ما بیاور؛ تا اگر یاران عمر سعد بودند، مخفی شویم؛ اما اگر امام زین‌العابدین علیه‌السلام بود، تو را در راه خدا آزاد می‌کنم». غلام جابر رفت و زود برگشت و گفت: «ای جابر! برخیز و به استقبال خاندان رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم بشتاب. این امام زین‌العابدین علیه‌السلام است که همراه با خواهران و عمه‌هایش، به کربلا بازگشته است». جابر، با سر و پای برهنه، به استقبال امام زین‌العابدین علیه‌السلام شتافت و بر پای حضرت افتاد و پاهای مبارک ایشان را بوسید و گفت: «خدا اجر شما را در مصیبت پدر و عموها و برادرانت زیاد كند». حضرت فرمود: «تو جابر هستی؟». عرض کرد: «بله». حضرت فرمود: «ای جابر! به خدا قسم همین‌جا بود كه مردان ما را کشتند و بچه‌های ما را سر بریدند و زن‌های ما را اسیر کردند و خیمه‌های ما را به آتش کشیدند».
۳. برخی از علما، بر این نظرند كه امام زین‌العابدین علیه‌السلام سر مبارك امام حسین علیه‌السلام را روز اربعین، در کربلا به خاک سپرد. احتمالا قوی‌ترین سند بر این مطلب، گزارش فاطمه بنت علی است که شیخ صدوق در كتاب امالی نقل کرده است: «إِلَی أَنْ خَرَجَ عَلِی بْنُ الْحُسَینِ(علیه السلام) بِالنِّسْوَةِ وَ رَدَّ رَأْسَ الْحُسَینِ إِلَی كَرْبَلَاءَ؛(۲) امام زین‌العابدین علیه‌السلام به همراه زنان، از شام خارج شد و سر امام حسین علیه‌السلام را به کربلا بازگرداند».
البته این گزارش، با روایتی که می‌گوید امام زین‌العابدین علیه‌السلام از یزید خواست که سر پدرش را یک بار دیگر ببیند و یزید گفت كه هرگز آن سر را نخواهی دید، منافات دارد. سید بن طاووس در این باره می‌نویسد: «وَ قَالَ یزید لِعَلِی بْنِ الْحُسَینِ(علیه السلام) اذْكُرْ حَاجَاتِكَ الثَّلَاثَ اللَّاتِی وَعَدْتُكَ بِقَضَائِهِنَّ فَقَالَ لَهُ الْأُولَی أَنْ‌ترینی وَجْهَ سَیدِی وَ مَوْلَای وَ أَبِی الْحُسَینِ(علیه السلام) فَأَتَزَوَّدَ مِنْهُ... فَقَالَ أَمَّا وَجْهُ أَبِیكَ فَلَنْ تَرَاهُ أَبَدا.(۳)
همچنین با روایات متعددی که می‌گوید سر امام حسین علیه‌السلام در نجف اشرف مدفون است، منافات دارد. علاوه بر این که این گزارش، از جانب امام معصوم نیست.(۴)
پی نوشت‌ها:
۱. المازندرانی، معالی السبطین، ص۱۹۳؛ الزنجانی، وسیلة الدارین، ص۴۰۳. «فقال جابر لعبده: إنطلق إلی هذا السواد وآتنا بخبره، فإن كانوا من اصحاب عمر بن سعد فارجع الینا لعلنا نلجأ إلی ملجأ، وإن كان زین‌العابدین فأنت حر لوجه الله تعالی. فمضی العبد فما اسرع أن رجع وهو یقول: یا جابر قم و استقبل حرم رسول الله صلی الله علیه و آله وسلم، هذا زین‌العابدین قد جاء بعمّاته وأخواته. فقام جابر یمشی حافی الأقدام مكشوف الرأس إلی أن دنا من الإمام زین‌العابدین انکب علی أقدامه یقبلهما، و یقول: سیدی عظم الله لك الأجر بأبیك الحسین! سیدی عظم الله لك الأجر بعمومتك و اخوتك. فقال الإمام: أنت جابر؟ فقال: نعم یابن رسول الله. فقال یا جابر هاهنا واللهِ قُتلت رجالنا و ذُبحت أطفالنا و سُبیت نساؤنا و حرقت خیامنا»
۲. شیخ صدوق، الأمالی، ص۱۶۷.
۳. سید بن طاووس، اللهوف علی قتلی الطفوف، ص۱۹۵.
۴. برای آگاهی بیشتر، به مطالب مندرج در «مرد الراس» كه در همین كتاب آمده است، مراجعه فرمایید.