پرسش:
در قرآن كریم و روایات، آیاتی با مضمون نیكی به والدین (و بالوالدین احسانا) وجود دارد. آیا طبق این آیات اطاعت از پدر و مادر واجب است؟
پاسخ:
احترام و نیکی به پدر و مادر در منطق اسلام جزء وظایف مهم انسانی و الهی و دینی است، گر چه عواطف انسانی و مساله حق‌شناسی به تنهایی برای رعایت احترام در برابر والدین كافی است، ولی از آنجا كه اسلام حتی در مسائلی كه هم عقل در آن استقلال كامل دارد، و هم عاطفه آن را به وضوح درمی‌یابد، سكوت روا نمی‌دارد، بلكه به عنوان تاكید در این گونه موارد دستورات لازم را صادر می‌كند،در مورد احترام والدین آن قدر تاكید كرده است كه در كمتر مساله‌ای دیده می‌شود.
به عنوان نمونه به چند قسمت از آیات و روایات اشاره می‌كنیم که همه آنها گویای این مساله والا است که احترام و نیکی به پدر و مادر چه قدر مهم است:
۱- حداقل در چهار سوره از قرآن مجید نیكی به والدین بلا فاصله بعد از مساله توحید قرار گرفته این هم ردیف بودن دو مساله، بیانگر این است كه اسلام تا چه حد برای پدر و مادر احترام قائل است و نسبت به اهمیت آن چه قدر تأکید دارد:
-« لا تَعْبُدُونَ إِلَّا اللَّهَ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً:(۱)جز خداوند یگانه را پرستش نكنید و به پدر و مادر نیكی كنید »
-«و اعْبُدُوا اللَّهَ وَ لا تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً؛(۲)و خدا را بپرستید! و هیچ چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیكی كنید»
-«أَلَّا تُشْرِكُوا بِهِ شَیئاً وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً؛(۳)هیچ چیز را همتای او قرار ندهید! و به پدر و مادر، نیكی كنید »
-«وَ قَضی رَبُّكَ أَلَّا تَعْبُدُوا إِلَّا إِیاهُ وَ بِالْوالِدَینِ إِحْساناً؛(۴)و پروردگارت فرمان داده: جز او را نپرستید! و به پدر و مادر نیكی كنید!»
۲ - امامان معصوم حتی كمترین بی‌احترامی را در برابر پدر و مادر اجازه نداده‌اند و این نشانه وجوب اطاعت بری از والدین است.در حدیثی از امام صادق(ع) می‌خوانیم كه فرمود:
«عَنِ الْبَرْقِی عَنْ یحْیی بْنِ إِبْرَاهِیمَ بْنِ أَبِی الْبِلَادِ عَنْ أَبِیهِ عَنْ جَدِّهِ عَنْ أَبِی عَبْدِ اللَّهِ(ع) قَالَ لَوْ عَلِمَ اللَّهُ شَیئاً أَدْنَی مِنْ أُفٍّ لَنَهَی عَنْهُ- وَ هُوَ مِنْ أَدْنَی الْعُقُوقِ- وَ مِنَ الْعُقُوقِ أَنْ ینْظُرَ الرَّجُلُ إِلَی وَالِدَیهِ- فَیحِدَّ النَّظَرَ إِلَیهِمَا؛(۵)" اگر چیزی كمتر از" اف" وجود داشت خدا از آن نهی می‌كرد (اف كمترین اظهار ناراحتی است) و این حداقل مخالفت و بی‌احترامی نسبت به پدر و مادر است، و از این جمله نظر تند و غضب‌آلود به پدر و مادر كردن می‌باشد".»
فتوای برخی مراجع تقلید معاصر در این موضوع از این قرار است:
جلب رضایت والدین و نیز اطاعت از والدین در همه جا واجب نیست. البته بسیار خوب و پسندیده است و بهتر است که انسان در تمام کار‌ها رضایت آن هارا تحصیل کند. ولی اذیت و آزار والدین حرام است. و در جایی که اطاعت نکردن از والدین موجب آزار والدین شود اطاعتشان لازم و واجب می‌گردد. مگر این که اطاعتشان باعث ترک واجب یا فعل حرام باشد مثلا خدای نکرده بگویند نماز نخوان، وشراب بخور,در این صورت اطاعت شان حرام است.(۶)
پی نوشت:
۱. بقره(۲) آیه ۸۳.
۲. نساء(۴) آیه ۳۶.
۳. انعام(۶) آیه ۱۵۱.
۴.اسراء(۱۷)آیات ۲۳و ۲۴.
۵. صافی محمودبن عبد الرحیم،الجدول فی اعراب القرآن،ناشر‌دار الرشید مؤسسة الإیمان،دمشق بیروت،سال ۱۴۱۸ق،نوبت چهارم، ج۱۵، ص۳۲.
۶.آیت الله مکارم، استفتاآت،ج۱، س۱۶۰۴؛ آیت الله بهجت،استفتاآت،ج۴،س۵۰۴۱و۵۰۳۸ و۵۰۳۳،آیت الله تبریزی استفتا آت س۲۲۴۰؛ امام خمینی توضیح المسائل مسائل متفرقه س۸۵.(مطابق با نظر آیت الله خامنه ای)؛ سؤالات تلفنی از دفتر آیت الله سیستانی و آیت الله صافی و آیت الله شبیری زنجانی و آیت الله وحید خراسانی.
موضوع: