پرسش:
آیا نماز ظهر عاشورا توسط امام حسین(علیه السلام) در میدان نبرد كه خطر جانی بسیار داشت، عمل صحیحی بود؟
پاسخ:
نماز خواندن امام در ظهر عاشورا از چند جهت قابل توجه و بررسی است:
۱ - وظیفه دینی و شرعی: امام(علیه السلام) از ابتدای حركت و قیام، دین اسلام و احیای احكام الهی و سنت پیامبر(صلی الله علیه واله) را اساس حركت و قیام خود معرفی می‌كند و در تمام حوادث و برخوردها، از دایره شرع و احكام الهی خارج نمی‌شود. در بین احكام اسلام، نماز اهمیت خاصی دارد و به هیچ وجه ترك پذیر نیست، حتی اگر فوت گردد، باید قضای آن به جا آورده شود.
اگر فردی عذر شرعی دارد و از به جا آوردن نماز در حالت ایستاده ناتوان است، باید تكیه دهد یا بنشیند یا نشسته تكیه دهد یا بخوابد، و خلاصه در هر صورت كه برای او ممكن است، نماز را به جا آورد؛ حتی اگر فردی در حال غرق شدن است و وقت نماز تنگ می‌باشد، باید با اشاره نماز بخواند.
گناهكاران نیز نباید نماز را ترك كنند، مثلاً اگر فردی مشروب خورده و مست است، باید بعد از خارج شدن از حال مستی، خود را پاك كرده و نمازش را بخواند.
با توجه به اهمیت فوق العاده نماز، برای حالت‌های خوف و خطر از جمله میدان جنگ كه دشمن رو به رو است و حال هجوم دارد، دستور نماز خوف با ویژگی‌های خودش داده شده است. (۱)
در میدان نبرد اگر اوضاع خیلی بحرانی بود و خواندن نماز خوف ممكن نبود، باز نماز ساقط نمی‌شود و رزمندگان باید به حالت فردی رو به قبله تكبیره‌الاحرام بگویند و بقیه افعال و اذكار را به صورت اشاره و ایستاده یا در حال راه رفتن و به هر صورت ممكن دیگر به جا آورند. حتی در نهایت درجه سختی (كه به هیچ وجه به جا آوردن او را دو افعال نماز حتی با اشاره ممكن نباشد) باید به نیت نماز و به جای هر ركعت، یك تسبیح چهارگانه (سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر) بگوید.
بنابراین نماز از واجباتی است كه در صورت‌های مختلف حكم دارد و حكم شرعی آن در اوضاع جنگی، نماز خوف است. امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا مطابق دستور شرع، نماز خوف خواند و به تكلیف شرعی خود عمل كرد.
۲ - نشان دادن اهمیت نماز و احكام شرع؛ دستورهای دین حیاتبخش هستند و مؤمنان با معرفت، عاشق عمل به احكام شرع می‌باشند. نماز و عبادت، نجوا و راز و نیاز با خالق یگانه هستی است و رسول خدا به همین جهت فرمود:
""نور چشم من در نماز است"". (۲)
از اهداف مهم امامان در تمام لحظات زندگی، توجه دادن عملی به اهمیت و سازندگی احكام شرعی به خصوص عبادات می‌باشد. هیچ مهمی آنان را از این وظیفه و هدف باز نمی‌داشت.
امام علی(علیه السلام) در جنگ صفین در میدان نبرد، نزدیك ظهر، چشم به آسمان دوخته و منتظر زوال آفتاب بود، تا نمازش را در اول وقت به جا آورد. ""ابن عباس"" كه چشم انتظاری امام را دید، سؤال كرد: یا امیرمؤمنان! نگران چیزی هستید؟ امام فرمود: منتظر رسیدن وقت نماز می‌باشم. ابن عباس گفت: در این وقت حساس نمی‌توانیم دست از جنگ برداشته و مشغول نماز گردیم. امام فرمود: ما برای نماز با دشمنان می‌جنگیم. (۳)
امام حسین(علیه السلام) به عنوان تربیت شده مكتب پیامبر(صلی الله علیه السلام) و امیرمؤمنان(علیه السلام) چنان به نماز و تلاوت قرآن عشق می‌ورزد كه عصر روز نهم محرم، وقتی سپاه دشمن آماده حمله شده، برادر گرامی خود را به سوی آنان فرستاد تا یك شب مهلت بگیرد و برای بیان علت مهلت خواهی فرمود:
اگر توانستی آنان را امشب منصرف كن و تا فردا از حمله باز بدار تا امشب را نماز بخوانیم، دعا كنیم و طلب آمرزش نماییم كه خدا می‌داند من نماز و خواندن قرآن و دعای زیاد و آمرزش خواهی را دوست دارم. (۴)
آری، امام حسین(علیه السلام) عاشق عبادت و نجوا با خدای یگانه بود و با رفتار و عمل خود، اهمیت نماز را فریاد می‌كرد و عشق او به عبادت، در همه لحظات زندگی‌اش تجلی داشت و با عمل خود دعوت كننده به احكام دین بود. وقتی ظهر عاشورا ابوثمامه صائدی به امام(علیه السلام) نماز ظهر را یادآور شد، از صمیم دل برای آن یار با وفایش دعا كرد و فرمود:
""نماز را یادآور شدی. خداوند تو را از نمازگزاران قرار دهد!""(۵)
۳ - باطل سازی تبلیغات دروغین دشمن؛ بنی امیه با ناجوانمردی علی بن ابی طالب(علیه السلام) و فرزندانش را افرادی لاابالی و غیر مقید به دین معرفی كرده بودند، به طوری كه وقتی خبر شهادت امام علی(علیه السلام) در محراب كوفه به گوش شامیان رسید، بسیاری با تعجب می‌پرسیدند: مگر امام نماز هم می‌خواند؟!
یزید وحزب اموی سعی داشتند امام حسین(علیه السلام) را دشمن خلیفه رسول خدا(صلی الله علیه واله) و غیر مقید به احكام شرع جلوه دهند. امام و یارانش با توجه به این تبلیغات دروغین، سعی داشتند با سخن و عمل خود این دروغ بزرگ را آشكار ساخته، فریب خوردگان تبلیغات اموی را بیدار و متوجه گردانند. وقتی امام حسین(علیه السلام) شب عاشورا مهلت گرفت و خود و اصحابش در آن شب به عبادت و مناجات و تلاوت قرآن پرداختند، جمعی از لشكر دشمن، متوجه دروغین بودن تبلیغات یزیدیان شدند و همان شب به امام ملحق گردیدند. (۶)
امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا در میدان نبرد به برپایی نماز همت گمارد تا در تاریخ ثبت شود كه پایبندی حضرت به دین به حدی بود كه در هنگامه‌ای همچون میدان نبرد هم نماز را فراموش نكرد و به تأخیر نینداخت، تا دشمنان نتوانند او و اهل بیتش را به بی‌دینی و لا ابالی‌گری یا خارج شدن از جمع مسلمانان متهم سازند، به همین جهت در زیارت حضرت، بر اسلام و ایمان و اقامه نماز توسط حضرت تأكید می‌شود:
""أشهدُ انّك قد اقمتَ الصلاه؛ شهادت می‌دهم كه تو نماز را برپا داشتی"".
برپایی نماز و برخورد دشمنان با نماز خواندن حضرت، چهره ضد دینی و ناجوانمردی دشمن را نمایان ساخت، كه ابزار مهم تبلیغی برای آشكار نمودن ماهیت دشمنان بود، كه نه تنها معیارهای دین را نادیده گرفتند، بلكه حتی از اصول انسانی سرپیچی كردند.
پی‌نوشت‌ها:
۱. دستور نماز خوف در كتب مفصل فقهی آمده، از جمله مسالك، شهید ثانی، ج۱، ص۳۳۲ به بعد.
۲. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، ص۲۸۳ حدیث ۱۳۴۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۸۲، ص۱۹۳.
۳. قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۴۴.
۴. فرهنگ سخنان امام حسین(ع)، محمد دشتی، ص۶۹۱ - ۶۹۲.
۵. مقرم، مقتل الحسین، ص۲۴۴.
۶. همان، ص۲۱۷، به نقل از تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۱۷
پرسش:
آیا نماز ظهر عاشورا توسط امام حسین(علیه السلام) در میدان نبرد كه خطر جانی بسیار داشت، عمل صحیحی بود؟
پاسخ:
نماز خواندن امام در ظهر عاشورا از چند جهت قابل توجه و بررسی است:
۱ - وظیفه دینی و شرعی: امام(علیه السلام) از ابتدای حركت و قیام، دین اسلام و احیای احكام الهی و سنت پیامبر(صلی الله علیه واله) را اساس حركت و قیام خود معرفی می‌كند و در تمام حوادث و برخوردها، از دایره شرع و احكام الهی خارج نمی‌شود. در بین احكام اسلام، نماز اهمیت خاصی دارد و به هیچ وجه ترك پذیر نیست، حتی اگر فوت گردد، باید قضای آن به جا آورده شود.
اگر فردی عذر شرعی دارد و از به جا آوردن نماز در حالت ایستاده ناتوان است، باید تكیه دهد یا بنشیند یا نشسته تكیه دهد یا بخوابد، و خلاصه در هر صورت كه برای او ممكن است، نماز را به جا آورد؛ حتی اگر فردی در حال غرق شدن است و وقت نماز تنگ می‌باشد، باید با اشاره نماز بخواند.
گناهكاران نیز نباید نماز را ترك كنند، مثلاً اگر فردی مشروب خورده و مست است، باید بعد از خارج شدن از حال مستی، خود را پاك كرده و نمازش را بخواند.
با توجه به اهمیت فوق العاده نماز، برای حالت‌های خوف و خطر از جمله میدان جنگ كه دشمن رو به رو است و حال هجوم دارد، دستور نماز خوف با ویژگی‌های خودش داده شده است. (۱)
در میدان نبرد اگر اوضاع خیلی بحرانی بود و خواندن نماز خوف ممكن نبود، باز نماز ساقط نمی‌شود و رزمندگان باید به حالت فردی رو به قبله تكبیره‌الاحرام بگویند و بقیه افعال و اذكار را به صورت اشاره و ایستاده یا در حال راه رفتن و به هر صورت ممكن دیگر به جا آورند. حتی در نهایت درجه سختی (كه به هیچ وجه به جا آوردن او را دو افعال نماز حتی با اشاره ممكن نباشد) باید به نیت نماز و به جای هر ركعت، یك تسبیح چهارگانه (سبحان الله و الحمد لله و لا اله الا الله و الله اكبر) بگوید.
بنابراین نماز از واجباتی است كه در صورت‌های مختلف حكم دارد و حكم شرعی آن در اوضاع جنگی، نماز خوف است. امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا مطابق دستور شرع، نماز خوف خواند و به تكلیف شرعی خود عمل كرد.
۲ - نشان دادن اهمیت نماز و احكام شرع؛ دستورهای دین حیاتبخش هستند و مؤمنان با معرفت، عاشق عمل به احكام شرع می‌باشند. نماز و عبادت، نجوا و راز و نیاز با خالق یگانه هستی است و رسول خدا به همین جهت فرمود:
""نور چشم من در نماز است"". (۲)
از اهداف مهم امامان در تمام لحظات زندگی، توجه دادن عملی به اهمیت و سازندگی احكام شرعی به خصوص عبادات می‌باشد. هیچ مهمی آنان را از این وظیفه و هدف باز نمی‌داشت.
امام علی(ع) در جنگ صفین در میدان نبرد، نزدیك ظهر، چشم به آسمان دوخته و منتظر زوال آفتاب بود، تا نمازش را در اول وقت به جا آورد. ""ابن عباس"" كه چشم انتظاری امام را دید، سؤال كرد: یا امیرمؤمنان! نگران چیزی هستید؟ امام فرمود: منتظر رسیدن وقت نماز می‌باشم. ابن عباس گفت: در این وقت حساس نمی‌توانیم دست از جنگ برداشته و مشغول نماز گردیم. امام فرمود: ما برای نماز با دشمنان می‌جنگیم. (۳)
امام حسین(علیه السلام) به عنوان تربیت شده مكتب پیامبر(صلی الله علیه السلام) و امیرمؤمنان(علیه السلام) چنان به نماز و تلاوت قرآن عشق می‌ورزد كه عصر روز نهم محرم، وقتی سپاه دشمن آماده حمله شده، برادر گرامی خود را به سوی آنان فرستاد تا یك شب مهلت بگیرد و برای بیان علت مهلت خواهی فرمود:
اگر توانستی آنان را امشب منصرف كن و تا فردا از حمله باز بدار تا امشب را نماز بخوانیم، دعا كنیم و طلب آمرزش نماییم كه خدا می‌داند من نماز و خواندن قرآن و دعای زیاد و آمرزش خواهی را دوست دارم. (۴)
آری، امام حسین(علیه السلام) عاشق عبادت و نجوا با خدای یگانه بود و با رفتار و عمل خود، اهمیت نماز را فریاد می‌كرد و عشق او به عبادت، در همه لحظات زندگی‌اش تجلی داشت و با عمل خود دعوت كننده به احكام دین بود. وقتی ظهر عاشورا ابوثمامه صائدی به امام(علیه السلام) نماز ظهر را یادآور شد، از صمیم دل برای آن یار با وفایش دعا كرد و فرمود:
""نماز را یادآور شدی. خداوند تو را از نمازگزاران قرار دهد!""(۵)
۳ - باطل سازی تبلیغات دروغین دشمن؛ بنی امیه با ناجوانمردی علی بن ابی طالب(علیه السلام) و فرزندانش را افرادی لاابالی و غیر مقید به دین معرفی كرده بودند، به طوری كه وقتی خبر شهادت امام علی(علیه السلام) در محراب كوفه به گوش شامیان رسید، بسیاری با تعجب می‌پرسیدند: مگر امام نماز هم می‌خواند؟!
یزید وحزب اموی سعی داشتند امام حسین(علیه السلام) را دشمن خلیفه رسول خدا(صلی الله علیه واله) و غیر مقید به احكام شرع جلوه دهند. امام و یارانش با توجه به این تبلیغات دروغین، سعی داشتند با سخن و عمل خود این دروغ بزرگ را آشكار ساخته، فریب خوردگان تبلیغات اموی را بیدار و متوجه گردانند. وقتی امام حسین(علیه السلام) شب عاشورا مهلت گرفت و خود و اصحابش در آن شب به عبادت و مناجات و تلاوت قرآن پرداختند، جمعی از لشكر دشمن، متوجه دروغین بودن تبلیغات یزیدیان شدند و همان شب به امام ملحق گردیدند. (۶)
امام حسین(علیه السلام) در روز عاشورا در میدان نبرد به برپایی نماز همت گمارد تا در تاریخ ثبت شود كه پایبندی حضرت به دین به حدی بود كه در هنگامه‌ای همچون میدان نبرد هم نماز را فراموش نكرد و به تأخیر نینداخت، تا دشمنان نتوانند او و اهل بیتش را به بی‌دینی و لا ابالی‌گری یا خارج شدن از جمع مسلمانان متهم سازند، به همین جهت در زیارت حضرت، بر اسلام و ایمان و اقامه نماز توسط حضرت تأكید می‌شود:
""أشهدُ انّك قد اقمتَ الصلاه؛ شهادت می‌دهم كه تو نماز را برپا داشتی"".
برپایی نماز و برخورد دشمنان با نماز خواندن حضرت، چهره ضد دینی و ناجوانمردی دشمن را نمایان ساخت، كه ابزار مهم تبلیغی برای آشكار نمودن ماهیت دشمنان بود، كه نه تنها معیارهای دین را نادیده گرفتند، بلكه حتی از اصول انسانی سرپیچی كردند.
پی‌نوشت‌ها:
۱. دستور نماز خوف در كتب مفصل فقهی آمده، از جمله مسالك، شهید ثانی، ج۱، ص۳۳۲ به بعد.
۲. پاینده، ابوالقاسم، نهج الفصاحه، ص۲۸۳ حدیث ۱۳۴۳؛ مجلسی، محمدباقر، بحار الانوار، ج۸۲، ص۱۹۳.
۳. قمی، شیخ عباس، سفینه البحار، ج۲، ص۴۴.
۴. فرهنگ سخنان امام حسین(ع)، محمد دشتی، ص۶۹۱ - ۶۹۲.
۵. مقرم، مقتل الحسین، ص۲۴۴.
۶. همان، ص۲۱۷، به نقل از تاریخ یعقوبی، ج۲، ص۲۱۷