پرسش:
لطفاً توضیح بدهید که چرا باید خدا قربانی کردن را روشی برای اثبات بندگی بندگان خویش قرار بدهد؟ فلسفه این حکم چیست؟ و در پاسخ به افرادی که از گرفته شدن جان یک جاندار برای اثبات بندگی خویش به خدا، می رنجند، چه باید بگوییم؟
پاسخ:
قربانی نمودن به عنوان یک عمل عبادی است که خداوند انجام آن را برای حاجیان در ضمن اعمال حج و در سرزمین منی واجب نموده است و برای سایر افراد نیز در جاهای دیگر به عنوان یک عمل مستحب مورد تاکید قرار داده است(۱) اگر چه می تواند پرورش روحیه بندگی و فرمان پذیری از خداوند در افراد یکی از حکمت های قربانی نمودن باشد به ویژه زمانی که افراد دلیل و حکمت این عمل را کاملا نمی داند و صرفا به جهت خواست و فرمان خداوند به آن عمل می نمایند. لکن این تمام حکمت این عمل نیست و فلسفه ها و آثار و حکمت های فراوان دیگری نیز برای انجام این طاعت الهی بیان شده است که به صورت مختصر اشاره می‌شود:
۱.همانند بسیاری دیگر از اعمال حج این عمل نیز یک وجهه نمادین دارد و به نوعی نماد مبارزه با تعلقات نفسانی و به حاجی این تنبه را می دهد که باید در هنگام انجام این عمل هواهای نفسانی خویش را نیز قربانی کند. قربانی كردن در واقع نوعی جهاد با نفس درجهت زدودن تعلقات و وابستگی های دنیایی و مادی و رهایی از زندان مال پرستی و دنیاطلبی است.
۲. کسب تقوی و تقرب به خداوند ؛ لذا در این زمینه می فرماید: "گوشتها و خونهای این قربانیان هرگز به خدا نمی‌رسد بلكه آنچه به خدا می‌رسد تقوا و پرهیزگای و پاكی اعمال شما بندگان است... "(۲) زیرا اصولا خدا نیازی به گوشت قربانی ندارد، چرا که او نه جسم است و نه نیازمند، او وجودی است كامل و بی انتها از هر جهت.
. قربانی درس ایثار و فداكاری و گذشت و آمادگی برای شهادت در راه خدا به انسانها می‌آموزد، و درس كمك به نیازمندان و مستمندان.(۳)
۳. کمک به مستمندان و اطعام آنان با گوشت قربانی از آیات قران به خوبی استفاده می‌شود كه یکی از اهداف قربانی كردن این است كه گوشت آن به مصرف های لازم برسد هم قربانی كننده از آن استفاده كند و هم قسمتی را به فقیران نیازمند برساند.(۴)
البته حکمتهای متعدد دیگری از ابعاد اقتصادی و سیاسی و فرهنگی و اجتماعی و تربیتی برای این عمل بیان شده است که می توانید جهت مطالعه بیشتر به منابع معرفی شده مراجعه فرمائید.
ذکر این حکمتها و آثار بیان شده و همچنین آثار مذکور در منابع معرفی شده می تواند پاسخ مناسبی باشد برای افراد نازکدل و رنجیده شده البته علاوه بر آثار بیان شده می توانید به این نکته نیز اشاره نمائید که دستور خداوند در مورد نحوه قربانی نمودن حیوان به گونه ایست که طبق تحقیقات علمی هم کمترین درد را متوجه حیوان می نماید و هم به لحاظ سلامت گوشت روش مناسبتری می باشد(۵) در عین حال مشکل اصلی این افراد مساله قربانی کردن نیست. بلکه به اصل کشتن و ذبح حیوانات جهت استفاده از گوشت آنها بر می گردد که یک مساله عقلائی است و ربطی به قربانی دینی ندارد، از سوی دیگر اگر چه توجه به احساسات مطلوب می باشد. لکن ارزش بودن و ضد ارزش بودن اعمال را نمی توان صرفا با توجه به احساسات تعیین نمود ،بلکه همواره ارزش ها تابع حقائق ذاتی عالم می باشند که ملاک قرار دادن احکام الهی بهترین راه برای تشخیص این حقائق می باشند. لذا در مواردی مثل کشتن یک انسان که هم به لحاظ عاطفی و هم به لحاظ دستور اولیه دینی ناپسند و ضد ارزش تلقی می گردد در برخی موارد مثل کشتن دشمن متجاوز که قصد جان مسلمین را دارد و یا فرد ظالمی که قاتل انسانهای بی گناه و مظلوم می باشد هم به لحاظ عقلی و هم به لحاظ قانون حاکم الهی دیگر نه تنها حفظ جان چنین فردی ارزش نمی باشد بلکه اتفاقا قصاص او لازم و واجب می گردد تا مانع کشته شدن افراد متعدد دیگر گشته و حیات جامعه را تضمین گردد(۶) در این صورت اگر چه کشتن دیگران بر خلاف میل اولیه و فطری انسان می باشد لکن مصلحت و بقا و سعادت جامعه در انجام آن می باشد(۷).البته قربانی کردن حیوان حتی در سیره عموم مردم نیز به لحاظ عاطفی ضد ارزش نمی باشد و همین مطلب نشان می دهد که فرد مخاطب شما اندکی از حد تعادل عاطفی خارج گشته است و دچار افراط شده اند.
جهت مطالعه بیشتر پیرامون اسرار و حکمتهای قربانی به کتاب «درسنامه اسرار حج» نشر بعثه مقام معظم رهبری مراجعه فرمائید.
پی نوشت ها:
۱.رک:مناسك حج محشی حضرت امام خمینی ،ص ۱۰۰،اثر مرکز نشر بعثه مقام معظم رهبری،۱۳۸۹ش.
۲.حج (۲۲) آیه ۳۷.
۳.آیت الله مکارم شیرازی،تفسیر نمونه، ج۱۴، ص ۱۰۷،دارالکتب الاسلامیه ،۱۳۷۶ش.
۴.تفسیر نمونه، همان ،ج۱۴، ص ۸۳.
۶.بقره (۲) آیه ۱۷۹.
۷.بقره (۲) آیه ۱۱۶.
موضوع: