پرسش:
من وقتی دستشویی می‌روم خیلی روی لباس‌هایم وسواس دارم و موقع شستن و گرفتن شیلنگ آب میگویم چون دست‌هایم کثیف بود لباسم هم کثیف شده و ... چکار کنم؟
پاسخ:
حکم نجاست حسی است نه حدسی؛ یعنی باید با چشم خود دیده باشید که نجاست به چیزی منتقل می‌شود با حدس زدن فایده ندارد.
وظیفۀ شرعی شما این است که تنها از نجاست یقینی اجتناب کنید، هرآنچه به چشم خودتان واقعاً دیدید که نجس شده و می‌توانید برای نجس بودن آن قسم بخورید، نجس است، بقیه چیزها حتی اگر احتمال زیاد هم بدهید که نجس شده، پاک خواهند بود و شما باید نسبت به وسوسه‌های شیطانی که شما را به وارسی، آب کشیدن و وسواس فرا می‌خواند مقابله کنید و با بی‌اعتنایی و بی‌توجهی اجازه ندهید بیماری وسواس تشدید شود و زندگی شما مختل گردد.
در شرع مقدس تأکید شده که فقط از نجاست یقینی اجتناب کنیم و اجتناب از نجاست احتمالی نه تنها لازم نیست بلکه اگر باعث ابتلا به وسواس و تشدید آن گردد، جایز هم نیست. همه علما و مَراجع تقلید نیز بر اساس آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی، بهترین و مؤثرترین دارو را برای درمان وسواس و مقابله با وسوسه‌های شیطانی که شما را به دقت و وارسی بیشتر می‌کشاند «بی اعتنایی و بی‌تفاوتی» ذکر می‌کنند.
بر اساس آموزه‌های دینی و تعالیم اسلامی همه چیز در این دنیا پاک است غیر از چیزهایی که اطمینان به نجس بودن آنها داریم. امام صادق(علیه‌السلام) در روایتی فرمود: «کُلُّ شَیءٍ طَاهِرٌ حَتَّی تَعْلَمَ أَنَّهُ قَذِر» (۱)؛ «همه چیز پاک و طاهر است مگر این که بدانی و یقین کنی که نجس شده است.»
با این اوصاف، چون شما دلیل یقینی به نجس شدن چیزی ندارید نمی‌توانید آن را نجس بپندارید و از آن اجتناب کنید و یا آب بکشید. یادتان باشد ما در مسئله پاکی و نجاست باید به آنچه دیده‌ایم عمل کنیم و اینکه چیزی شاید واقعا نجس باشد ولی ما ندانیم ارتباطی به ما ندارد و یقین بدانید که خدا بیش از این از ما نخواسته است. ائمه اطهار(علیهم السلام) هم این گونه و بر اساس ظاهر عمل میکردند حتی در روایتی که منسوب به امام علی(علیه‌السلام) است نقل شده است که آن حضرت وقتی می‌خواست به دستشویی برود، مقداری آب به پایین لباس خود می‌پاشیدند تا وقتی از دستشویی خارج شدند اگر رطوبتی در لباس خود دیدند و شک کردند که آن رطوبت از ترشحات دستشویی است یا غیر آن، حکم به طهارت آن میکردند و با همان لباس نماز می‌خواندند؛ در صورتی که با وضع دستشویی‌های آن زمان و نبود آب لوله‌کشی و کاشی و سرامیک، احتمال ترشح نجاست خیلی زیاد بود، اما امام (علیه‌السلام) با این شیوه به پیروانشان یاد می‌دهند که خیلی سخت نگیرند و تنها از نجاست یقینی اجتناب کنند.(۲)
در زمان رسول خدا، پاکترین و بهترین انسانها زندگی میکردند در حالیکه آب لوله کشی و امکانات امروز نبود و پیامبر و ائمه معصومین(ع) در کنار کافران و مشرکان که از منظر ما نجس هستند زندگی میکردند و اینگونه حساسیت‌ها را نداشتند.
بدون تردید افکاری که به ذهنتان خطور می‌کند و شما را به دقت در این مسئله و آب کشیدن خود و لباس‌هایتان وا می‌دارد از وسواس برمی‌خیزد و اگر نسبت به آن «بی اعتنایی و بی‌توجهی» کنید به تدریج کم شده و از بین خواهد رفت ولی چنانچه بر خلاف دستورات دینی به این افکار توجه کنید کار را برای خود و اطرافیانتان دشوار می‌کنید.
برای درمان بیمای وسواس راهی به جز «بی اعتنایی و بی‌تفاوتی» مؤثر نیست؛ بدون تردید موفقیت شما در این زمنیه، درمان بیماری وسواس‌تان را تضمین می‌کند؛ پس بکوشید با «بی اعتنایی و بی‌تفاوتی» درمان بیماری‌تان تسهیل کنید.
از آخرین رویکردهای درمانی جهت درمان وسواس رویکرد (ERPT) است؛ این رویکرد می‌گوید که در مغز افراد وسواسی مداری خاص شکل گرفته است و شخص وسواسی با اعتناء به وسواس خویش مدام در حال تقویت این مدار است، و اگر می‌خواهد بیماری وسواس بهبود یابد باید به شک‌های خود بی‌اعتنایی کند و با آنها درگیر نشود تا کم کم این مدار تضعیف شده و سپس محو گردد. شما باید بدون اعتنا به وسواس به کارهای عادی خود مشغول شوید و به محتوای وسواس خود کاملاً بی‌اعتنایی کنید تا مدار فوق تخریب شود و بهبود یابد.
در روانشناسی بالینی وسواس از اختلالات اضطرابی است؛ یعنی ریشه در اضطراب دارد. مطالعۀ کتاب کار درمانی وسواس از جان اردن با ترجمۀ دکتر جانبزرگی شما را با رویکرد (ERPT) بهتر آشنا می‌گرداند.
در پایان، اگر با این راهکار نتوانستید بر مشکل وسواس تان غلبه کنید؛ معلوم می‌گردد که بیماری وسواس در شما تثبیت شده است به همین خاطر، لازم است به صورت حضوری به مراکز مشاوره‌ای و خدمات روانشناختی معتبر مراجعه کنید و با کمک روانشناسان و روانپزشکان باتجربه بیماری وسواس خویش را درمان کنید. طبیعتاً اگر راهکارهای روانشناختی جواب ندهد، نیاز به دارو درمانی و روان درمانی هم پیدا می‌کنید؛ پس با دیدی امیدوارانه به روند درمان وسواس بنگرید و با مراجعه حضوری راهی مطمئن برای درمان نهایی آن بیابید.
معرفی منابع برای مطالعۀ بیشتر:
مظاهری، حسین، راهکارهای عملی درمان وسواس "به انضمام احکام و استفتائات"، اصفهان: مؤسسه فرهنگی مطالعاتی الزهرا(س)، ۱۳۸۷.
اس استکتی، گیل، درمان رفتاری وسواس، ترجمۀ عباس بخشی پور رودسری و مجید محمود علیل، تبریز: روان پویا، ۱۳۷۶.
استکتی، گیل و تریزا پیگت، اختلال وسواس: جدیدترین راهبردهای ارزیابی و درمانی، ترجمۀ حبیب الله قاسم زاده، تهران: ارجمند، ۱۳۹۱.
اسلامی نسب، علی، راهنمای عملی درمان وسواس برای وسواسی‌ها، تهران: شفابخش، ۱۳۸۷.
عابدی، محمدرضا، راهنمای آموزشی و عملی درمان: وسواس، تهران: فرهنگ پژوهان دانش، ۱۳۸۷.
پی نوشت‌ها:
موسوی خمینی، روح الله، چل حدیث، تهران: مؤسسه تنظیم و نشر آثار امام خمینی، ۱۳۸۷، ص۴۰۳.
نوری، حسین بن محمد تقی، مستدرک الوسائل و مستنبط المسائل، قم: مؤسسة آل البیت علیهم السلام، ۱۴۰۸ق، ج۲، ص۵۸۳.
موضوع: