پرسش:
مستند روایی این مطلب که هنگام شنیدن کلمۀ قائم در دعای عهد و غیر آن باید بلند شویم و دست روی سر بگذاریم، کجاست؟
پاسخ:
در بین شیعیان مرسوم است که هنگام نام برده شدن از امام مهدی علیه‌السلام با لقب «قائم»، به احترام حضرت می‌ایستند و دست راست خود را بر سر می‌نهند.
به نظر می‌رسد كه مبنای این اقدام، دو گزارش است که به آنها اشاره می‌کنیم:
گزارش اول: در كتاب تَنقیحُ المَقال آمده است: هنگامی كه دِعبِل، قصیدۀ معروفش را برای امام رضا علیه‌السلام خواند، هنگامی كه به نام امام زمان علیه‌السلام رسید و این بیت را خواند: «خُروجُ الإمامِ لامَحالةَ خارجٌ یقومُ عَلی اسمِ اللَّهِ وَ البَركات» امام رضا علیه‌السلام با تواضع ایستاد و دستش را بر سرش نهاد و برای فَرَج امام زمان علیه‌السلام دعا فرمود.(۱)
گزارش دوم حدیثی است كه كتاب إلزامُ النّاصِب از كتاب تَنزیهُ الخاطر نقل كرده است: از امام صادق علیه‌السلام درباره علّت ایستادن هنگام یاد شدن نام «قائم»- كه از القاب حجّت است- سؤال شد. فرمود: «زیرا او غیبتی طولانی دارد و از بسیاری محبّت و رأفت نسبت به دوستان خود، بر هر یك از آنان كه او را با این لقب بخواند، نظر می‌كند؛ چرا كه این نام، یادآور شُكوه دولت او و افسوسی بر غربتش خواهد بود و از رسوم ادب، این است كه غلام به هنگام نظر انداختن مولای بزرگوار خود به او بایستد و خضوع كند و از خداوند، فَرَج (ظهور) او را تمنّا دارد».(۲)
البته سند این دو گزارش متصل و صحیح نیست و همچنین این دو گزارش در منابع معتبر و كهن نقل نشده‌اند.
علاوه بر آن، اصل گزارش شعرخوانی دعبل در محضر امام رضا علیه‌السلام در منابع معتبر آمده؛ ولی به لقب «قائم» و نیز آنچه در كتاب تنقیح المقال آمده، اشاره‌ای نشده است. (۳)
بنا بر این، گزارش‌های یاد شده نمی‌توانند مبنای حكم شرعی قرار گیرند، البته انجام دادن آن به نیت ثواب اشکال ندارد. به عبارت دیگر رعایت ادب و احترام در هنگام نوشتن و گفتن اسما و القاب اهل بیت علیهم السلام به طور مطلق، نیكو و قیام به هنگام ذكر نام یا القاب نام امام مهدی علیه‌السلام به عنوان احترام ویژه به امامان، امری پسندیده است.
پی نوشت‌ها:
۱.مامقانی، عبدالله، تنقیح المقال فی علم الرجال، قم: مؤسسة آل البیت (علیهم السلام) لإحیاء التراث، ج۲۶، ص۳۲۶.
۲.یزدی حایری، علی،إلزام الناصب فی إثبات الحجة الغائب عجّل الله تعالی فرجه الشریف، محقق / مصحح: عاشور، علی، بیروت: مؤسسة الأعلمی، ۱۴۲۲ق، چاپ اول، ج۱، ص۲۴۹: سئل الصادق علیه‌السلام عن سبب القیام عند ذكر لفظ القائم من ألقاب الحجّة. قال: لأنّ له غیبة طولانیة و من شدّة الرأفة إلی أحبّته ینظر إلی كلّ من یذكره بهذا اللقب المشعر بدولته و الحسرة بغربته ومن تعظیمه أن یقوم العبد الخاضع لصاحبه عند نظر المولی الجلیل إلیه بعینه الشریفة فلیقم ولیطلب من اللَّه جلّ ذكره تعجیل فرجه.
۳. ابن بابویه، محمد بن علی، عیون أخبار الرضا علیه‌السلام، محقق / مصحح: لاجوردی، مهدی، تهران: نشر جهان، ۱۳۷۸ق، چاپ اول، ج۲، ص۲۶۵.