پرسش :
علت فرستادن پیامبران چیست؟ در اینکه باید انسان ها هدایت شوند مشکلی نیست؛ اما چرا وحی باید به صورت غیر مستقیم و به وسیله پیامبران به انسان ها برسد. چرا به صورت مستقیم به تمام مردم صورت نمیگیرد؟ دلایل عقلی بیان کنید.
پاسخ :
هدف از ارسال انبیا به دریافت و تبلیغ وحی محدود نمی‌شود. از مهم‌ترین وظایف نبی، ایجاد حکومت عادلانه است. به حکم عقل، هر جمع و گروهی برای رسیدن به اهداف و رفع اختلاف به رهبر نیاز دارد. علم، عصمت، توانایی اداره جامعه از ویژگی‌های نبوت است که مسلّماً نمی‌توان همه این شرایط را در تمام انسان‌ها یافت؛ به دلیل تفاوت مراتب علم و فهم آن‌ها. امکان دریافت وحی برای همه انسان‌ها هم وجود ندارد که برای فهم دلیل آن، باید به چند نکته توجه کرد:
أ. نظام عالم بر پایه علّت و معلول بنا شده است. همچنین عالم‌های مختلفی بالاتر از عالم ماده قرار دارد که علت عالم ماده هستند و مرتبه وجودی بالاتری دارند. وحی هم به این معناست که انسانی با عوالم بالاتر ارتباط بگیرد و اخباری به او برسد.
ب. وحی زمانی محقق می‌شود که انسان به وسیله اعمالی که انجام داده و ظرفیتی که کسب کرده، توانایی برقراری ارتباط با عالم بالاتر را پیدا کند. به عبارت دیگر، چیزی از عالم غیب پایین نمی‌آید؛ بلکه انسان‌ها تکامل می‌یابند و به درجه‌ای می‌رسند که می‌توانند با عالم غیب مرتبط شوند و اخباری را دریافت کنند؛ اما از آنجا که همه انسان‌ها در به دست آوردن کمالات و فضائل یکسان نیستند، خداوند بر افرادی که توان و ظرفیت دریافت وحی را داشتند، این مسئولیت را واگذار کرده که معارف و احکام را در اختیار عموم مردم قرار دهند.
ج. هر انسانی که به مراتب بالای کمال برسد، می‌تواند به مرتبه‌ای از وحی دست پیدا کند. دیدن رؤیای صادقه، پایین‌ترین مرتبه وحی است. همچنین امکان الهام بر قلب افراد باتقوا وجود دارد. در قرآن هم مواردی دیده می‌شود که افرادی پیامبر نبودند؛ اما وحی دریافت کردند؛ مانند مادر حضرت موسی (علیه السلام)(1)؛ اما مرتبه اعلای وحی که اخبار غیب و شریعت است، از توان افراد عادی خارج است.
د. دریافت احکام و معارف به صورت صحیح، نیازمند ویژگی‌های مخصوصی در پذیرنده وحی است که مهم‌ترین آن عصمت است؛ یعنی اگر در دریافت و فهم معارف معصوم نباشد، هدایت برای او امکان‌پذیر نیست؛ زیرا فهم صحیحی از آنچه به او وحی شده، نخواهد داشت. همه انسان‌ها معصوم نیستند و با تسلط قوای غضبیه و شهویه دچار گناه می‌شوند.
بنابراین انسان‌ها به دلیل کمبود کمالات و ضعف درجه وجودی، توانایی دریافت وحی و ارتباط با عالم غیب به نحو مستقیم را ندارند.
برای مطالعه بیشتر به کتاب «وحی و نبوت» شهید مطهری مراجعه نمایید.
پی‌نوشت:
(1) شوری، 7.