پرسش :
انسان اگر درستکار باشد، تا کجا میتواند مراحل کمال را بپیماید؟
پاسخ :
بر اساس استدلال عقلی، انسان زمینه رشد تا بی‌نهایت را دارد. رسیدن او به مراحل کمال، حدّ و اندازه‌ای مشخّص ندارد. خلاصه استدلال به این گونه است که انسان در وجود خودش درک می‌کند که حس کمال‌طلبی او در امور مختلف حدّ و اندازه‌ای مشخّص ندارد؛ بلکه همواره سعی می‌کند به هر چیزی رسید، به کیفیّت بهتر و بالاتر از آن دست یابد. از سوی دیگر، خالق حکیم، ویژگی غیر قابل تحقّق در وجود مخلوق قرار نمی‌دهد؛ یعنی اگر کمالی برای انسان فرض کنیم که انسان با رسیدن به آن کمال، به نهایت رسیده است و کمال بالاتری برای انسان قابل فرض نیست، با حکمت خداوند منافات دارد؛ زیرا خداوند انسان را به نحوی خلق نموده است که به هر مرتبه کمالی برسد، طالب بالاتر است. پس کمال حقیقی انسان باید بی‌نهایت باشد؛ یعنی بتواند همواره در حال رشد و تکامل باشد. با این توصیف، از آن‌جایی که تنها یک امر نامحدود در عالم وجود دارد و آن ذات خداوند است، پس غایت و هدف انسان، چیزی جز خدا و قرب به خداوند نیست. قرب به خداوند به معنای نزدیکی مکانی نیست؛ زیرا خداوند مکان ندارد؛ بلکه قرب به خداوند به معنای فعلیّت دادن به صفات کمالی الهی است که خداوند در وجود انسان نهاده است. قرآن تصریح می‌کند که انسان به عنوان خلیفه و جانشین خداوند در زمین است.(1) خلیفه و جانشین تا آن‌جا که ممکن است، ویژگی‌های کسی که جانشین آن است را دارد. به همین جهت در روایات توصیه شده است که «تَخَلَّقُوا بِأَخْلَاقِ اللَّه» (2) یعنی به اخلاق الهی متخلّق شوید و ویژگی‌های خداوند را در خود ایجاد کنید. از آن‌جایی که این صفات نامحدود هستند؛ یعنی خداوند دارای علم، قدرت، کرامت، رحمت و ... بی حدّ است، پس هر چقدر هم انسان به مقامات بالا در به فعلیّت رساندن این اوصاف باشد، مرتبه بالاتری برای آن قابل تصوّر است.
پی‌نوشت‌ها:
1. بقره، 30.
2. مجلسی، محمد باقر، بحار الأنوار، ج 58، ص 129
موضوع: