قرآن کریم از همان اول که نازل شده، حرکت یا علامت وقف داشته؟ یا اینها بعداً به وجود آمده؟ توسط چه کسی؟
خیر، به علت عدم پیشرفت خط و نگارش، در زمان نزول قرآن، کتابت در مراحل ابتدایی خود بود و کاتبان وحی نیز طبق همان قرائتی که می شنیدند، کلمات را می نوشتند؛ یعنی اولویت با حفظ کردن قرآن در سینه ها و ذهن ها بود و سپس برای این که ماندگار و ثابت بماند، همان قرائتی که در حافظه داشتند را کتابت می کردند.
در آن زمان کتابت بدون نقطه و حرکت بود و این مراحل تکمیلی خط، در سالیان بعد به وقوع پیوست.
پس از چهل و اندى سال از مصاحف عثمانى، در عصر «عبدالملک»، قرآن دوستان دوراندیش به چاره جویى افتادند که مصحف مکتوب را نقطه گذارى کنند و اعراب دهند تا حروف آن به خوبى از هم شناخته شود و با حروف مشابه خود مشتبه نگردد. «زیاد بن سمیه» والى بصره از «ابوالاسود دوئلى» (۶۹ه) بنیان گذار و تدوین گر قواعد عربى به تعلیم و دستور امیرالمؤمنین على (علیه السلام) درخواست کرد تا راه و رسمى براى اصلاح زبان عربى و به ویژه روشى براى قرائت صحیح قرآن ابداع کند.
حرکت های حروف و کلمات هم ابتدا به صورت نقطه بود یعنی برای حرکت فتحه، یک نقطه رنگی روی حرف گذاشتند و برای کسره، نقطه رنگی زیر حرف و برای ضمه، یک نقطه رنگی وسط حرف، و...
البته کار «ابى‌الاسود» اگر چه براى نشان دادن اعراب و حرکات و سکون حروف و کلمات قرآن کارساز بود، ولى هنوز براى قرائت صحیح و بى دغدغه قرآن کارى تمام شده به نظر نمى آمد، چون قرآن نقطه گذاری نشده بود و برخی کلمات، شبیه هم خوانده می شدند.
در عهد «عبدالملک» و به درخواست «حجاج بن یوسف ثقفى» فرماندار عراق، نقطه گذاری قرآن توسط «یحیى بن یعمر عدوانى» (۹۰ه) قاضى خراسان و «نصربن عاصم لیثى» (۸۹ه) صورت گرفت.
سرانجام در قرن بعد نوبت به «خلیل بن احمد فراهیدى» (۱۷۵ه) نحوى رسید. او نقطه هاى «ابى‌الاسود» را به نشانه هاى اعراب کنونى (ـَ، ـِ، ـُ) مبدل کرد. هم چنان او علامات دیگرى از قبیل همزه، تشدید، و غیره را وضع نمود.(1)
پی نوشت:
1. ر.ک: سعیدی روشن، محمدباقر، آشنایی با علوم قرآن، [بی نا]، ایران، ص ۸۷ و 88.
موضوع: