انسانی که کاملا محدود هست و در ابعاد زمان و مکان به زندگی ادامه می‌دهد چگونه می‌تواند به معرفت الله تعالی که نامحدود است برسد؟
پاسخ:
شناخت و آگاهی نسبت به خداوند متعال به دو گونه است:
نخست. شناخت و علم حصولی به خداوند متعال که به واسطه صور و مفاهیم ذهنی نسبت به خداوند و صفات او علم و آگاهی پیدا می‌کنیم.
دوم. شناخت حضوری و بدون واسطه صور و مفاهیم ذهنی؛ یعنی قلب و روح انسان مستقیما با وجود خداوند متعال مواجه می‌شوند و یک شناخت مستقیم و بی واسطه نسبت به او کسب می‌کنند.
در شناخت حصولی، اشکالی که در سؤال شما بود (علم موجود محدود به حقیقت نامحدود) پیش نمی‌‌آید؛ چرا که در علم حصولی، معلوم بالذات انسان همان صور و مفاهیم ذهنی هستند که اگرچه از حقیت و وجود نامحدود حکایت می‌کنند، اما خودشان وجودی محدود و قائم به نفس انسان دارند (مفاهیم ذهنی دارای دو حیث هستند: یک حیث وجودی که محدود و از اعراض نفسانی هستند و یک حیث حکایت گروی و نمایش گری که می‌تواند از امور نامحدود و غیر عرض و ... حکایت کنند). مثلا مفهوم «خداوند نامحدود» این مفهوم اگرچه در ذهن انسان وجودی محدود و عارض بر نفس دارد اما از وجود امری نامحدود و بی نهایت و قائم بالذات در خارج از ذهن حکایت می‌کند و از این طریق انسان را نسبت به آن امر خارج از ذهن آگاه می‌سازد. بنابراین در علوم حصولی به خداوند متعال، محدود بودن وجود ما مانعی از شناخت ما نسبت به خداوند سبحان نیست. اما در علوم حضوری که مواجهه مستقیم با معلوم است، اشکال شما تا حدودی درست است؛ چرا که در علم حضوری باید عالم بر وجود معلوم احاطه وجودی پیدا کند و ظرف وجود عالم باید به گونه‌ای باشد که بتواند وجود معلوم را درک نماید، در حالیکه ظرف وجود نفس انسان در مقابل عظمت وجود رب العالمین، چیزی در حد هیچ و عدم است. بر همین اساس، هیچگاه انسان نمی‌‌تواند به ذات پروردگار عالم و سعه وجودی حضرت حق جل و علی، احاطه وجودی و در نتیجه، علم حضوری پیدا کند. بله به اندازه ظرف وجود خود می‌تواند مراتبی از وجود خداوند متعال، مانند مراتب اسمائی و صفاتی و ... را مشاهده و درک حضوری نماید اما نسبت به ذات اقدس احدیت، خیر.